Sáng kiến kinh nghiệm Phát triển ngôn ngữ mạch lạc cho trẻ thông qua bộ môn làm quen văn học thể loại truyện kể - Trường Mầm non Hoa Hồng

 PHÒNG GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THỊ XÃ BẢO LỘC
 TRƯỜNG MẦM NON HOA HỒNG
   
 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
ĐỀ TÀI: PHÁT TRIỂN NGÔN NGỮ MẠCH 
 LẠC CHO TRẺ THÔNG QUA MÔN LÀM 
QUEN VĂN HỌC THỂ LOẠI TRUYỆN KỂ 
 Bảo lộc : Ngày 24 tháng 12 năm 2008 
 Giáo viên: Phan Thị Hồng Thảo
 - 1 - I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
1. Cơ sở lí luận và lí do chọn đề tài
 Chưa làm mẹ nhưng chứa chan tình mẹ
 Bởi yêu nghề nên quý lớp măng non
Dạy tiếng mẹ để cho trẻ tuổi mầm non có một ý nghĩa đặc biệt quan 
trọng. Ngôn ngữ của trẻ phát triển tốt sẽ giúp trẻ nhận thức và giao 
tiếp tốt góp phần quan trọng vào việc hình thành và phát triển nhân 
cách cho trẻ. Việc phát triển ngôn ngữ mạch lạc cho trẻ trong giao 
tiếp sẽ giúp trẻ dễ dàng tiếp cận với các môn khoa học khác như: 
Môi trường xung quanh, làm quen với toán, âm nhạc, tạo hìnhmà 
điều tôi muốn nói ở đây đặc biệt là thông qua bộ môn làm quen văn 
học. Bộ môn làm quen văn học dạy trẻ đọc thơ, kể chuyện, đóng 
kịch tạo cho trẻ được hoạt động nhiều. Việc phát triển vốn từ 
luyện phát âm và dạy trẻ nói đúng ngữ pháp không thể tách rời 
giaữ các môn học cũng như các hoạt động của trẻ. Mỗi từ cung cấp 
cho trẻ phải dựa trên một biểu tượng cụ thể, có nghĩa, gắn liền với 
âm thanh và tình huống sử dụng chúng. Nội dung vốn từ cung cấp 
cho trẻ cũng như hình thức ngữ pháp phải phụ thuộc vào khả năng 
tiếp xúc, hoạt động và nhận thức của trẻ.
Phát triển ngôn ngữ cho trẻ là một nhiệm vụ quan trọng trong 
chương trình giáo dục toàn diện trẻ. Chương trình phát triển ngôn 
ngữ cho trẻ đã được nhà giáo dục mầm non Liên Xô nổi tiếng: Eiti 
– Khê va xem là khâu chủ yếu nhất của hoạt động trong trường 
mầm non, là tiền đề thành công của các công tác khác.
Hiện nay việc trẻ em của chúng ta nói trỏng, không đủ câu, trọn 
nghĩa chiếm một số lượng không nhỏ và rất khó cho việc tiếp cận 
với các tác phẩm văn học bởi vì trẻ một phần nghèo nàn về vốn từ, 
một phần trẻ không biết phải diễn đạt sao cho mạch lạc. Vì vậy tôi 
chọn đề tài “Phát triển ngôn ngữ mạch lạc cho trẻ thông qua bộ 
môn làm quen văn học thể loại truyện kể” làm đề tài nghiên cứu.
2. Mục đích: 
Phát triển ngôn ngữ mạch lạc cho trẻ là phát triển khả năng nghe, 
hiểu ngôn ngữ, khả năng trình bày có logic, có trình tự, chính xác 
và có hình ảnh một nội dung nhất định.
Để luyện cho lời nói của trẻ được mạch lạc cần giúp trẻ thực hiện 
những yêu cầu sau: 
* Lựa chọn nội dung nói:
Xác định nội dung cần nói giúp cho lời nói của trẻ có nội dung thông 
báo ngắn gọn, rõ ràng. Xác định sự việc chính trong nhiều sự việc, 
 - 3 - - Khi trẻ diễn đạt phải ngừng nghỉ ngắt giọng đúng, để giọng nói 
của trẻ không ê a ậm ừ. Luyện cho trẻ tác phong khi nói thoải mái, 
tự nhiên, khi nói nhìn vào mặt người nói.
 Trong trường mầm non tôi muốn đề cập tới việc luyện cho trẻ ngôn 
ngữ mạch lạc thể hiện qua việc thực hiện hai nhiệm vụ dạy trẻ đối 
thoại giữa trò chơi và độc thoại qua bộ môn làm quen văn học thể 
loại truyện kể.
Nhiệm vụ phát triển ngôn ngữ mạch lạc được thực hiện ở mọi lúc 
mọi nơi trong sinh hoạt hằng ngày của trẻ. Đối ới trẻ lớp tôi đang 
phụ trách 4 – 5 tuổi: Tiếp tục dạy trẻ biết nghe - hiểu - trả lời câu 
hỏi của người lớn. Biết trò chuyện với những người xung quanh. 
Dạy trẻ kể chuyện về đồ chơi, đồ vật theo tranh, kể lại các tác phẩm 
văn học, kể có trình tự, diễn cảm.
II. THỰC TRẠNG: 
Tôi là giáo viên phụ trách lớp mẫu giáo nhỡ gồm 38 cháu. Trong số 
này có 19 cháu đã học qua lớp mầm, còn 19 cháu chưa được học 
qua trường lớp mẫu giáo.
1. Thuận lợi: 
Được sự quan tâm giúp đỡ của ban giám hiệu về chuyên môn xây dựng 
phương pháp đổi mới hình thức tổ chức hoạt động giáo dục mầm non, 
tạo mọi điều kiện giúp tôi thực hiện tốt chương trình đổi mới.
Phụ huynh quan tâm đến con em mình, nhiệt tình ủng họ cùng tôi 
trong việc dạy dỗ các cháu và thường xuyên ủng họ những nguyên 
vật liệu để làm đồ dùng dạy học và vui chơi cho các cháu.
2. Khó khăn:
Do trình độ nhận thức không đồng đều, gần 50% trẻ lớp tôi mới lần 
đầu đến trường, số trẻ nam nhiều hơn trẻ nữ, do đó gặp rất nhiều 
khó khăn.
- Hơn 50% trẻ chưa phân biệt được sự khác nhau rất tinh tế trong 
cách phát âm mà chỉ tiếp nhận một cách chung chung.
Ví dụ: tay – tai, muỗi – mũi, phân biệt l – n.
- 45% khả năng chú ý của trẻ còn yếu, không đều, không ổn định, 
vì vậy nên trẻ chưa chú ý đều đến các thành phần torng câu, trong 
từ. Vì vậy những âm điệu được đọc lướt, những từ không nhấn 
mạnh trong câu trẻ dễ bỏ qua, không chú ý.
- Trí nhớ của trẻ còn hạn chế, trẻ chưa biết hết khối lượng các âm 
tiếp thu cũng như trật tự các từ trong câu. Vì thế trẻ bỏ bớt từ, bớt 
âm khi nói.
 - 5 - (Cháu Phước). Câu ghép chính phụ: Cháu thích chơi lắp ráp nhà 
thôi, xây được nhà đẹp thì bạn Phương lại gỡ ra rồi. (Cháu Quang).
- Trẻ ít sử dụng câu cụt hơn. Tuy nhiên trong một số trường hợp trẻ 
dùng từ trong câu vẫn chưa thật chính xác: Ví dụ: Mẹ ơi! Con 
muốn cái dép kia! ( phụ huynh cháu Sơn kể lại). 
Chủ yếu trẻ vẫn sử dụng câu đơn mở rộng.
- Trẻ có khả năng kể lại chuyện và kể chuyện có trình tự logic. Thế 
nhưng qua tìm hiểu quá trình phát triển ngôn ngữ của trẻ lớp chồi, 
tôi so sánh với lớp tôi thì đa phần trẻ vẫn chưa có khả năng kể 
chuyện và kể chuyện có trình tự logic.
2. Một số biện pháp giúp trẻ học tố môn làm quen văn học thể 
loại truyện kể:
a. Tạo môi trường học tập, rèn luyện cho trẻ: 
- Tôi luôn tận dụng diện tích phòng học, chú ý bố trí sắp xếp các 
học cụ, đội hình để tạo môi trường học và thải mái cho trẻ.
Ví dụ: Khi thực hiện các hoạt động làm quen văn học thể loại 
truyện kể mà trọng tâm là dạy kể chuyện sáng tạo thì tôi luôn tận 
dụng không gian lớp học để bày dụng cụ kể chuyện, khung sân sấu, 
sắp đặt tranh và các con rối sao cho trẻ dễ sử dụng, kích thích trẻ 
hoạt động tích cực hơn.
- Chú ý đến khả năng phát âm của trẻ để có sự điều chỉnh và sửa 
sai, rèn luyện khả năng ngôn ngữ cho trẻ.
- Bản thân tôi trước khi tổ chức hoạt động cũng phải tự luyện giọng 
kể, cách sử dụng tranh, sách tranh, rối, mô hình để giúp trẻ cảm 
thụ đước tác phẩm văn học đó một cách tốt nhất.
b. Tổ chức tiết học nhẹ nhàng, linh hoạt:
Toi vào bài một cách sinh động để thu hút sự chú ý của trẻ.
Ví dụ: Chủ điểm: “ Các nghề phổ biến, ngày 22/12” khi dạy với đề 
tài nghề xây dựng. Kể chuyện: “Ba con lợn nhỏ”, tôi sử dụng mô 
hình rối để gây sự hứng thú cho trẻ.
- Tổ chức hoạt động đa dạng dựa vào hoạt động trọng tâm. 
Ví dụ: Khi trọng tâm là kể chuyện sáng tạo, tôi cho trẻ lựa chọn cáh 
sử dụng trang phục, đồ dùng phù hợp với nội dung câu chuyện trẻ 
sẽ kể dựa theo các hình thức khác nhau.
 - 7 - 100% trẻ được tham gia nhằm giúp trẻ hứng thú với bộ môn làm 
quen văn học thể loại truyện kể cho trẻ.
Ví dụ: Lễ hội 22/ 12 trẻ kể chuyện sáng tạo về chú bộ đội, tết 
dương lịch, các hội thi bé kể chuyện giỏi.
e. Thực hiện tốt công tác tuyên truyền với phụ huynh: 
- Làm bảng tin về chương trình dạy theo chủ đề và thay tin hàng 
tuần để phụ huynh biết và phối hợp với giáo viên rèn luyện thêm 
cho trẻ ở nhà.
- Vận động phụ huynh hỗ trợ vật liệu mở: Thùng giấy, sách báo cũ, 
chai nhựa, quần áo cũ, dụng cụ hóa trang
3. Xây dựng kế hoạch: 
Tôi xây dựng kế hoạch phát triển ngôn ngữ mạch lạc cho trẻ theo 
từng quý xuyên suốt trong một năm học:
Tháng 9 + 10: Tôi chú ý chọn những bài tập luyện tai nghe cho trẻ 
nhằm phát triển thính giáng âm vị ( cho trẻ nghe những bài hát, 
những câu chuyện, những bài đồng dao). Tôi tạo mọi điều kiện để 
trẻ tập trung chú ý luyện khả năng chú ý thính giác cho trẻ thông qua 
các bài tập, trò chơi (tai ai thính, ai đoán giỏi), Cố gắng phát âm 
đúng, không phát âm sai vì trẻ hay bắt chước. Sửa lỗi phát âm cho 
trẻ khi phát âm sai mọi lúc mọi nơi trong các hoạt động hàng ngày.
Tháng 11 + 12: Tôi tập trung vào việc làm thế nào để tăng vốn từ 
cho trẻ?
Giáo viên cần nói diễn cảm, rõ ràng, giải thích nghĩa của từ khó 
giúp cho trẻ nhiểu, nhớ và vận dụng được từ để đặt câu. Để đẩy 
mạnh sự phát triển khả năng vận động cảu cơ quan phát âm cần tập 
cho trẻ các bài tập luyện cơ quan phát âm thích hợp: 
Con có cái ca, cô cắt quả cà, con cầm cái ca, cùng cười ha ha.
Có con ba ba, đội nhà đi trốn, bì bà bì bõm, bé bắt ba ba.
Bà bảo bé, bé búp bê, bé bồng, bé bé, búp bê ngoan nào.
Có những trò chơi phát triển vốn từ cho trẻ. Ví dụ: Trò chơi đố con 
gì kêu, đố ai kể được nhiều nhất, đố ai nhanh , đố ai nói giỏi, đố ai 
nói ngược.
Tháng 1 + 2: Vẫn xuyên suốt hai nhiệm vụ ở trên nhưng tôi đào 
sâu vấn đề luyện trí nhớ cho trẻ qua các bài thơ, đồng dao đặc biệt 
là những câu chuyện kể đầy lôi cuốn và hấp dẫn. Gợi ý cho trẻ sử 
dụng những loại câu đơn giản, đủ nghĩa.
Tháng 3 +4 +5: Tôi xây dựng những trò chơi giúp trẻ nói đúng ngữ 
pháp, nói mạch lạc. Ví dụ: Trẻ “ nói theo mẫu câu” của một câu 
 - 9 - IV. TỔ CHỨC THỰC HIỆN:
1. Để giúp trẻ phát triển ngôn ngữ mạch lạc qua bộ môn làm 
quen văn học thể loại truyện kể, tôi cho trẻ kể lại truyện, chơi 
đóng kịch và đóng vai theo chủ đề:
* Dạy trẻ kể lại truyện: 
- Trẻ tái hiện lại một cách mạch lạc, diễn cảm tác phẩm văn học mà 
trẻ đã được nghe. Trẻ sử dụng nội dung, hình thức ngôn ngữ đã có 
sẵn của các tác giả và của giáo viên. Tuy nghiên yêu cầu trẻ không 
học thuộc lòng câu chuyện. Trẻ phải kể bằng ngôn ngữ của chính 
mình, truyền đạt nội dung câu chuyện một cách tự do thoải mái 
nhưng phải đảm bảo nội dung cốt truyện.
- Yêu cầu đối với trẻ: 
+ Kể nội dung chính của câu chuyện, không yêu cầu trẻ kể chi tiết 
toàn bộ nội dung tác phẩm. Lời kể phải có các cấu trúc ngữ pháp. 
Khuyến khíc trẻ dùng ngôn ngữ của chính mình kể lại. Giọng kể 
diễn cảm, to, rõ, không ê a ấp úng, cố gắng thể hiện đúng ngôn ngữ 
đối thoại hay độc thoại.
+ Chuận bị: Tiến hành trước giờ học, kể chuyện cho trẻ nghe. 
Trước khi kể cô giao nhiệm vụ ghi nhớ và kể lại.
+ Tiến hành: Đàm thoại với trẻ về nội dung câu chuyện. Đàm thoại 
nhằm mục đích giúp trẻ nhớ lalị nội dung câu chuyện, giúp trẻ xây 
dựng dàn ý câu chuyện kể, lựa chọn hình thức ngôn ngữ (cách dùng 
từ đặt câu).
Ví dụ: Truyện cây khế: Theo con tính cách người em như thế nào? 
+ Yêu cầu với câu hỏi: Đặt câu hỏi về tên nhân vật, thời gian, 
không gian, hành động chính, lời nói, cá tính nhân vật, không nên 
đặt quá nhiều câu hỏi chi tiết vụn vật. Ví dụ: Truyện: Dê con nhanh 
trí: Dê mẹ dặn dê con như thế nào? Câu hỏi phải phù hợp với trẻ cả 
về hình thức ngữ pháp và nhận thức. Khi đàm thoại cô cần lưu ý 
giới thiệu cho trẻ biết thêm các từ đồng nghĩa những cụm từ thay 
thế để tạo điều kiện cho trẻ lựa chọn từ để kể.
Tôi dùng ngôn ngữ ngắn gọn, dễ hiểu, phù hợp với nhận thức của 
trẻ kể lại nội dung tác phẩm: Cô kể diễn cảm, lời kể có các mẫu câu 
cần luyện cho trẻ (mới). Mẫu truyện của cô có tác dụng chỉ cho trẻ 
thấy trước kết quả trẻ cần đạt được: Về nội dung, độ dài, trình tự 
câu chuyện.
Ví dụ: Câu chuyện cây khế: Ngày xửa ngày xưa có hai anh em nhà 
kia cha mẹ mất sớm. Khi người anh lấy vợ, người anh không muốn 
ở chung với người em nữa. Người anh tham lam chiếm hết ruộng 
 - 11 - Cháu Phương Anh đóng vai Bà Tiên (tính cách hay giúp đỡ mọi 
người, giọng dịu dàng, nhỏ nhẹ): Nếu cháu muốn bà cháu trở lại 
thành người thì cháu phải đi lấy nước suối tiên cho bà cháu uống. 
Đương lên suối tiên xa lắm, cháu có đi được không?
2. Ở các hoạt động khác dạy trẻ kể lại những sự vật hiện tượng 
trẻ quan sát được.
a. Hoạt động ngoài trời:
Dạy trẻ kể về những hiện tưởng, sự kiện trong cuộc sống hàng 
ngày, những điều trẻ đã biết, tưởng tượng Trẻ phải tự chọn nội 
dung, hình thức ngôn ngữ sắp xếp chúng theo một trật tự nhất định.
Tôi chủ yếu tập cho trẻ kể theo hai dạng: Kể chuyện miêu tả, kể 
chuyện theo chủ đề.
* Kể chuyện miêu tả: Tôi dạy trẻ nêu tên, đặc điểm theo thứ tự 
khảo sát, tính liên hệ, kết thúc nêu ý nghĩa hoặc hành động.
Ví dụ: miêu tả hiện tượng thời tiết: trời âm u, may đen, gió thổi 
mạnh trời sắp mưa.
* Kể chuyện theo chủ đề: Tôi chủ yếu rèn cho trẻ truyền đạt lại 
những sự kiện xảy ra trong một thời gian nhất định của nhân vật 
nào đó.
Ví dụ: Truyện: Dê con nhanh trí : Con cáo giả làm dê mẹ lúc dê mẹ 
đi vắng, nó giả giọng dê mẹ, nó nhúng chân vào bột cho chân trắng 
giống dê mẹ. Nhưng cáo vẫn bị dê con phát hiện ra và đuổi cáo đi.
b. Hoạt động góc: 
* Dạy trẻ kể chuyện theo tri giác: Không ngừng phát triển ở trẻ 
ngôn ngữ độc thoại, nên cho trẻ nói đúng ngữ pháp, tư thế tác 
phong khi nói mà còn góp phần phát triển tốt các cơ quan cảm giác 
của trẻ. Bởi vì trẻ có quan sát tốt mới kể miêu tả được chính xác.
- Mục đích: phát triển ngôn ngữ mạch lạc cho trẻ, phát triển tư duy 
logic, khả năng quan sát. Tôi tập trung dạy cho trẻ kể chuyện tri giác 
theo 3 loaọi: Kể về đồ chơi, kể về vật thật, kể chuyện theo tranh.
- Chuẩn bị: 
+ Chọn đồ chơi: Đồ chơi đẹp, màu sắc rõ rangà, tươi sáng, hấp dẫn 
về hình thức để làm cho trẻ thích thú, rung động khi kể.
+ Chọn vật thật: Có thể là đồ dùng hàng ngày: Gương, lược, khăn, 
ly, chén, váy áo, tàu xe, xe máy, túi sáchNhững công cụ lao 
động: Cuốc, xẻng, máy giặt Súc vật nuôi trong nhà: Mèo, chó, 
gà Cây trồng, hoa, thiên nhiên, phong cảnhcho trẻ kể về những 
đồ vật từ đơn giản đến phức tạp.
 - 13 -