Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp phát triển ngôn ngữ cho trẻ thông qua hoạt động tạo môi trường chữ

 Một số biện pháp phát triển ngơn ngữ cho trẻ thơng qua 
 hoạt động tạo mơi trường chữ
I. ĐẶT VẤN ĐỀ:
Như chúng ta đã biết, nội dung của chương trình CSGD trẻ theo hướng đổi mới của 
ngành giáo dục mầm non hiện nay yêu cầu trẻ được phát triển qua 5 mặt: thể chất, nhận 
thức, ngơn ngữ, thẩm mỹ, tình cảm - xã hội. Trong đĩ, nội dung phát triển ngơn ngữ là 
một trong những nhiệm vụ vơ cùng quan trọng của giáo viên mầm non. Mà một trong các 
mục tiêu của phát triển ngơn ngữ cho trẻ 5 tuổi là: hình thành và phát triển ở trẻ khả năng 
nghe, đọc, phát âm... và một số kỹ năng cần thiết cho việc học đọc, học viết như: cách lật 
giở sách, cách cầm bút tơ viết chữ, khả năng phối hợp tay, mắt và tri giác từ trọn vẹn từ 
trái sang phải, biết diễn tả sự việc hoặc ý muốn của mình bằng câu đầy đủ một cách mạch 
lạc rõ ràng. Là giáo viên trực tiếp dạy trẻ 5 tuổi nhiều năm, tơi nhận thấy rằng việc tạo 
mơi trường chữ phong phú quanh trẻ sẽ gĩp phần tích cực và cĩ hiệu quả cao trong việc 
phát triển ngơn ngữ cho trẻ 5 tuổi.
Chính vì vậy, tơi đã chọn đề tài: " Một số biện pháp phát triển ngơn ngữ cho trẻ thơng qua 
hoạt động tạo mơi trừơng chữ".
II .NỘI DUNG:
Thực trạng của vấn đề taọ mơi trường chữ trong lớp học ở trường mầm Non hiện nay:
*Về phía giáo viên:
- Khi thực hiện chương trình đổi mới hình thức tổ chức dạy trẻ 5 tuổi. Giáo viên thường 
quan tâm nhiều đến đồ dùng đồ chơi phục vụ cho hoạt động cĩ chủ đích, chưa chú ý đến 
việc tạo mơi trường chữ xung quanh trẻ.
+Giáo viên chưa chú ý dạy theo khả năng của trẻ, cịn dạy đại trà theo chương trình đã 
lên kế hoạch.
+ Ở các mảng tường, các gĩc chơi lớn, tên các gĩc chơi chủ yếu để trang
trí lớp học, vì các chữ thường dùng là chữ bay bướm cách điệu khơng phù hợp với trẻ.
+ Tên các gĩc thường ghi trực tiếp, khơng gần gũi với trẻ ( như : gĩc học tập, gĩc phân 
vai...) khơng gây được hứng thú cho trẻ.
+Cĩ những tuýp chữ để từ đầu năm, đến cuối năm khơng thay đổi, vì vậy khơng tạo được 
cảm giác mới mẻ để kích thích tính tị mị khám phá của trẻ.
+Nhiều tuýp chữ chỉ dùng cho người lớn đọc, khơng cĩ tác dụng với trẻ vì khơng cĩ hình 
ảnh minh hoạ.
+Chữ cho trẻ làm quen chủ yếu là chữ in thường, cịn chữ in hoa và chữ in thường chỉ 
được giới thiệu qua trong hoạt động cĩ chủ đích, vì vậy chữ in hoa và chữ in thường trẻ 
rất hay nhầm lẫn.
+Việc khai thác cơng nghệ thơng tin và trị chơi lấy ý tưởng trong chương trình kidsmart, 
chương trình happykis, chương trình tự thiết kế tạo nguồn dữ liệu... là chưa cĩ.
*Về phía trẻ:
-Việc nhận biết làm quen chữ in hoa và chữ in thường là rất yếu.
-Trẻ hoạt động hồn tồn thụ động, trẻ là người lĩnh hội kiến thức (nghe), cịn cơ là người 
truyền thụ kiến thức ( nĩi).
- Hầu hết trẻ khơng nhận được thứ tự của các chữ cái trong từ.
-Trẻ chưa hiểu mối quan hệ giữa từ và lời nĩi.
*Về phía phụ huynh:
- Chưa phối kết hợp với giáo viên để dạy theo một phương pháp nhất định.
- Chưa hiểu được việc tạo mơi trường chữ xung quanh trẻ cĩ tác dụng quan trong việc *Phát triển ngơn ngữ và làm giàu vốn từ cho trẻ qua việc gắn tên, gắn ký hiệu vào các đồ 
dùng đồ chơi trong lớp và các giá gĩc:
Như chúng ta đã biết, đặc điểm tâm lý của trẻ mầm non là " dễ nhớ dễ quên". Vì vậy, các 
kiến thức mới cung cấp cho trẻ, nếu khơng thường xuyên ơn luyện trẻ sẽ nhanh chĩng 
quên ngay khi lĩnh hội kiến thức khác.
Mặt khác, khi trẻ hoạt động trẻ thường cất đồ dùng đồ chơi nhanh nhưng khơng ngăn nắp, 
giáo viên thường mất nhiều thời gian sắp xếp lại đồ chơi cho trẻ sau khi chơi. Như vậy rất 
vất vả cho cơ mà trẻ lại khơng cĩ thĩi quen lao động tự phục vụ. Đặc biệt khơng được 
làm quen với tên gọi các từ, hay các chữ cái Tiếng Việt ghép thành từ đĩ.
Để khắc phục tình trạng này, tơi xếp đồ dùng đồ chơi trên giá gĩc gọn, đẹp, khoa học, sao 
cho trẻ dễ lấy, đễ cất, các đồ dùng trên giá phải tuân theo một trật tự nhất định. Khi gắn 
tên cho đồ chơi tơi thường đàm thoại với trẻ:
VD: Với đồ chơi; con thỏ, các làn, ti vi,...
Tơi hỏi trẻ đây là cái gì? chúng mình nhìn xrm cơ viết ( hoặc ghép )từ "thỏ" cho chúng 
mình xem nhé. Chữ cái đầu tiên trong từ " con thỏ" là chữ gì?...Cứ như vậy tơi cho trẻ tri 
giác trọn vẹn từ " con thỏ" và các chữ cái cịn lại trên giá đồ chơi.
Nhiều lần như vậy, trẻ ghi nhớ và thuộc các ký hiệu các chữ cái và sắp xếp thành từ cĩ 
thể trẻ tự đọc được.
Đối với các ngăn giá gĩc, tơi vẽ ký hiệu đồ dùng đồ chơi kèm theo từ ( tên gọi của đồ 
dùng) và giới thiệu với trẻ:
Khi chơi tơi thường trị chuyện với trẻ: Đây là khối gì? dưới kkhối chữ nhật cĩ từ: " khối 
chữ nhật" và trong từ " khối chữ nhật" cĩ chữ cái nào đã học, chữ cái nào chưa học?chữ 
cái đầu tiên của từ là chữ K, sau đĩ đến chữ H, tiếp đĩ là...
Như vậy, hàng ngày trẻ được chơi được nhìn thấy từ, thứ tự cấc chữ cái trong từ, dần dần 
trẻ thuộc từ đĩ, cĩ thể tự viết hoặc ghép chữ cái rời thành từ đĩ và phát âm, "đọc" rất 
thành thạo.
Việc ghép tên các đồ vật đồ chơi trong lớp khơng những tác động lên giác quan của trẻ để 
nhớ các chữ các từ lâu và chính xác mà cịn giúp cho hoạt động cĩ chủ đích phát triển 
ngơn ngữ làm quen với chữ viết được ơn luyện củng cố một cách thoải mái nhẹ nhàng.
VD: Trong chủ điểm gia đình: cơ dạy trẻ làm quen chữ: a, ă ,â. Khi tổ chức hoạt động cĩ 
chủ đích, tơi cho trẻ ơn bằng cách: Tơi chuẩn bị các đồ vật cĩ gắn từ tương ứng như: cái 
làn, cái bàn, ấm pha trà...Tơi yêu cầu trẻ tìm chữ vừa học( a, ă,â) trong các từ gắn với đồ 
vật ở xung quanh lớp. Và như vậy trẻ hoạt động rất tích cực, vận động thoải mái và tập 
chung chú ý cao độ để trẻ tìm thấy chữ đã học trong "thế giới của người lớn". Ra ngồi 
cuộc sống gặp những hình ảnh, băng zơn, các từ, các chữ...trên đường phố trẻ sẽ tự tin 
hơn, mở rộng hiểu biết hơn về từ, chữ Tiếng Việt cho trẻ.
Qua các chủ điểm, mỗi klhi thay đổi đồ dùng đồ chơi, thay đổi các tiêu đề trên giá đồ 
chơi, tơi lại giới thiệu cho trẻ đồ dùng đồ chơi mới, giới thiệu chữ mơi, từ mới. Kết hợp 
áp dụng thực tế bên ngồi xã hội, cùng với việc giới thiệu chữ cái của cơ, trẻ cĩ thể đọc 
được nhiều từ trong sách báo và thực tế. Và tơi thấy rằng đĩ thự sự là mơi trường cho trẻ 
thực sự phong phú và cĩ hiệu quả.
*Tạo cơ hội để trẻ được tiếp xúc với nhiều chữ thơng qua các biểu bảng, danh sách lớp 
phân theo nhĩm, tổ trong lớp học:
- Ngay từ đầu năm học, khi đã ổn định danh sách lớp, tơi tạo cơ hội để trẻ tiếp xúc với 
chữ, với từ, tên của mình bằng cách: Viết các danh sách của 4 tổ cĩ kèm theo ký hiệu để 
trẻ biết tên mình ở tổ nào, cĩ những bạn nào trong tổ của mình. Chữ của trẻ tơi thường 
viết ở dạng chữ in thường và chữ viết hoa ( vì đây là tên riêng). Trẻ được khắc sâu hinhd 
ảnh tên của mình và được làm quen với chữ viết thương và chữ viết hoa, trẻ cĩ thể quan 
sát tập chép theo mẫu vào giờ hoạt động gĩc và giờ đĩn trẻ. Và trẻ nhận ra tên mình trong 
các ký hiệu cuả sách, vở, tập tơ, khăn, trực nhật...
- Với các biểu bảng tơi nghĩ đây cũng là khoảng khơng gian khơng nhỏ tác động đến trẻ. 
Vì vậy tơi đã trang trí tên gọi bằng chữ cái Tiếng Việt cơ bản để hàng ngày trẻ nhìn thấy, 
trẻ nhận mặt chữ và ghi nhớ các từ trong bảng và biết bảng đĩ là bảng gì cĩ chữ gì, từ gì. trẻ mở rộng vốn từ, phát triển ngơn ngữ, trẻ như được hồ nhập với thế giới của người 
lớn. Khi trẻ tiếp xúc với các loại sách, báo, tạp chí...cĩ nhiều kiểu chữ khác nhau ở bất kỳ 
nơi nào trẻ cũng rất tự tin và cĩ thể tự mình khám phá nội dung.
VD2: Cơ tổ chức cho trẻ cùng làm album và truyện tranh chữ to theo chủ điểm. Nếu là 
chủ điểm "thế giới động vật" cơ và trẻ sưu tầm album về các con: chĩ mèo, gà, vịt,...Tơi 
yêu cầu trẻ tìm các chữ trong hoạ báo cắt và ghép từ "con mèo", "con chĩ"...dán dưới 
hình ảnh các con vật tương ứng. Một đều tơi luơn lưu ý nhắc trẻ là phải ghép chữ lần lượt 
từ trái sang phải, hết chữ này đến chữ khác, hết từ này đến từ khác bên cạnh phía phải, và 
sau đĩ tơi yêu cầu trẻ phát âm các chữ, "đọc" các từ .
* Để trẻ hứng thú tích cực tham gia vào hoạt động tạo hình tơi cho trẻ làm tranh:
VD 1: Cho trẻ sưu tầm các chữ cĩ trong hoạ báo, lịch cũ,...trẻ cắt, tơ màu và cùng ghép 
chữ với cơ để tạo thành các tuýp chữ, các tiêu đề xung quanh lớp mõi khi thay đổi chủ 
điểm. Với chủ điểm " thế giới thực vật", cơ yêu cầu trẻ ghép chữ mà trẻ sưu tầm được và 
xếp từng chữ từ trái qua phải: chữ t rồi đến chữ h rồi đến chữ ê...Trong suốt quá trình 
hoạt động tích cực như vậy, bản thân trẻ lại một lần nữa khắc sâu chữ cái và từ.
Trẻ được tham gia hoạt động tích cực như vậy, trẻ rất hứng thú và biết trân trọng những 
sản phẩm mình là ra. Đặc biệt các chữ, các từ mà trẻ tự tay sưu tầm được, thực tế cho 
tháy trẻ nhớ chữ nhớ từ rất lâu.
4.Biện pháp 4: Phát triển ngơn ngữ cho trẻ thơng qua việc làm quen cơng nghệ thơng tin: 
Để đáp ứng nhu cầu nhận thức của trẻ, đồng thời thực hiện mục tiêu nhiệm vụ của nhà 
trường giao. Đĩ là việc ứng dụng cơng nghệ thơng tin, giáo án điện tử vào giảng dạy 
thơng qua việc khai thác trị chơi kidsmart và happykids, các nguồn dữ liệu thiết kế trên 
máy tính:
- Tơi lấy ý tưởng từ ngơi nhà sách của bailey's, trong chương trình kisdmart, tơi tổ chức 
cho trẻ được ơn luyện chữ bằng cách tìm tranh chứa chữ cái cơ vừa dạy, tự in và gạch 
chân chữ vừa tìm được.
- Cũng ý tưởng từ ngơi nhà sách của bailey's, trong chương trình kisdmart,tơi cho trẻ ơn 
chữ đã học thơng qua trị chơi: " đuổi hình bắt chữ". Tơi thết kế các hình ảnh ngộ nghĩnh 
phù hợp với các chủ điểm, các chữ minh hoạ cho các hình ảnh, yêu cầu khi chơi trẻ phải 
tìm đúng chữ với hình ảnh.
VD: Hình ảnh hoa hồng ( trong chủ điểm thế giới thực vật), trẻ phải quan sát và ghi nhớ 
hình ảnh hoa hồng, từ "hoa hồng" cĩ 7 chữ cái bắt đầu là chữ h, sau đĩ là o,...trẻ tập phát 
âm chữ cái đĩ, từ đĩ, trẻ càng chơi nhiều lần càng nhớ lâu chữ đã học.
- Hay với các giờ dạy trẻ tơ chữ, tơi tận dụng chương trình happykis, bằng cách cho trẻ 
thực hành điều khiển chuột trên máy tính để quan sát thao tác tơ chữ trên máy tính với 3 
kiểu chữ in hoa in thường và viết thường. Trẻ được khắc sâu thao tác tơ theo qui luật nhất 
định là tơ từ trái sang phải, từ trên xuống dưới, trùng khít lên nét chấm mờ.
- Ngồi ra, tơi chủ động thiết kế tạo nguồn dữ liệu:
+ Dữ liệu chữ: in thường, in hoa, viết thường chuẩn của 29 chữ cái được scan và thiết kế 
trên powerpoint cĩ màu sắc khác nhau: tất cả chữ in thường màu xanh, chữ in hoa màu 
đỏ, chữ viết thường màu vàng để trẻ dễ phân biệt. Hàng ngày giờ chơi hoạt động gĩc, giờ 
đĩn trả trẻ...Trẻ tự vào gĩc chơi theo ý thích của mình, tự dùng chuột điều khiển trị chơi: 
"tìm chữ", tìm được chữ nào đọc to chữ ấy, hoặc tìm chữ theo yêu cầu của cơ, của bạn, trẻ 
trao đổi và sửa cho nhau(nếu cĩ). Hay tơi thiết kế trị chơi: "Bù chỗ cịn thiếu", "sắp xếp 
lơ zích"...các đối tượng là các chữ cái mà trẻ đã được học trong các chủ đề chủ điểm . 
Như vậy trẻ được cùng chơi, cùng ơn luyện nhẹ nhàng thoải mái.
+ Dữ liệu từ: sưu tầm tranh ảnh động trên mạng, scan các loại tranh ảnh tự vẽ hoặc mua 
đưa vào máy, phân loại theo từng chủ đề chủ điểm khác nhau.
VD: Chủ điểm: " Quê hương- Đất nước- Bác Hồ", tơi thiết kế trên máy tính các loại tranh 
ảnh về địa danh của Hải Phịng như: Đồ Sơn, lễ hội chọi trâu, tượng nữ tướng Lê Chân, 
bến cảng, đường phố hoa phượng... Tranh ảnh về Đất nước như: phong cảnh Hà Nội, 
Huế, TP Hồ Chí Minh, Đà Lạt...Tranh ảnh về Bác Hồ như: chân dung, Bác Hồ với các 
cháu, Bác Hồ đang trồng cây... cĩ các từ tương ứng kèm theo. Trẻ được chơi dưới hình