Sáng kiến kinh nghiệm Một số giải pháp rèn kỹ năng nhận biết và phân biệt chữ cái m, n, l cho trẻ lớp mẫu giáo 5-6 tuổi B trường Mầm non Tiến Dũng

 PHẦN I: PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Làm quen với chữ viết là một trong những nội dung giáo dục của lĩnh vực phát triển 
ngôn ngữ cho trẻ 5-6 tuổi. Đó là một nội dung vô cùng quan trọng và cần thiết đối 
với trẻ. Bởi vì đây là giai đoạn trẻ ở cuối độ tuổi mẫu giáo, chuẩn bị vào trường tiểu 
học. Việc chuẩn bị các kiến thức, kỹ năng cho trẻ vào lớp 1 là hết sức quan trọng, 
trong đó phải kể đến việc cho trẻ làm quen với chữ viết. Theo quy định của chương 
trình chăm sóc giáo trẻ của Bộ Giáo dục và Đào tạo thì một trong những kết quả 
mong đợi đối với lĩnh vực phát triển ngôn ngữ của trẻ 5-6 tuổi là phải nhận biết và 
phát âm chính xác 29 chữ cái trong bảng chữ cái Tiếng Việt. Mà để trẻ nhận biết và 
phát âm đúng 29 chữ cái là một việc làm không hề dễ dàng và đơn giản. Các chữ cái 
trong hệ thống Tiếng Việt của chúng ta có nhiều chữ phát âm khó, các chữ có cấu 
tạo gần tương đồng nhau, âm tiết gần giống nhau khó phân biệt. Trong đó có nhóm 
chữ m, n, l là nhóm chữ trẻ khó nhận biết và phát âm được chính xác nhất, đặc biệt 
là chữ n và l. Do nhóm chữ này đòi hỏi kỹ năng phát âm phải chuẩn. Trên thực tế, 
hiện nay nhiều trẻ em ở bậc tiểu học, trung học cơ sở hay người lớn vẫn có sự phát 
âm chưa đúng âm của chữ n, l. Nhiều địa phương trở thành truyền thống phát âm 
sai và được quy chụp thành đặc điểm ngôn ngữ địa phương. Và chúng ta cùng hình 
dung xem khi trẻ được sinh ra và lớn lên ở những địa phương đó, được tiếp xúc với 
môi trường ngôn ngữ có những người phát âm như vậy việc rèn cho trẻ phát âm 
chính xác âm của chữ m, n, l gặp khó khăn nhường nào. Nếu ngay từ những buổi 
đầu làm quen với chữ viết ở bậc học mầm non nếu trẻ không được nhận biết và phát 
âm chuẩn thì thói quen phát âm sai sẽ ăn sâu vào kỹ năng nói của trẻ. Điều đó sẽ rất 
khó cho việc đọc thông viết thạo của trẻ ở bậc học tiếp theo, ảnh hưởng đến khả năng 
nói, giao tiếp của trẻ. Nhiều trẻ sẽ bị mất tự tin trong giao tiếp khi trẻ biết mình phát 
âm không chuẩn các từ ngữ có âm n và l. Nhận thức được sự quan trọng và cần thiết 
khi dạy trẻ phát âm chuẩn các chữ cái trong Tiếng Việt tôi đã chọn đề tài “Một số 
giải pháp rèn kỹ năng nhận biết và phân biệt chữ cái m, n, l cho trẻ lớp mẫu giáo 
5-6 tuổi B trường Mầm non Tiến Dũng” Nhằm đưa ra một số biện pháp giúp giáo 
viên mầm non áp dụng vào việc rèn kỹ năng nhận biết và phát âm chính xác nhóm 
chữ này. Đồng thời giúp trẻ ngay từ những ngày đầu làm quen với chữ viết phát âm 
chính xác âm của nhóm chữ mà xã hội hiện nay có nhiều người phát âm sai nhất, 
xóa đi quan niệm phát âm sai do đặc điểm ngôn ngữ vùng miền. Để trẻ lớp tôi phụ 
trách có quê hương là địa phương có truyền thống phát âm sai âm của chữ n, l sẽ 
phát âm chuẩn, chính xác âm của chữ m, n, l.
2. Mục đích nghiên cứu đề tài nhà khoa học đã chứng minh trẻ có thể nói được hơn 8000 từ rõ ràng mạch lạc, kỹ 
năng nghe, nói giao tiếp của trẻ rất tốt. Trẻ có thể vận dụng khả ngăng giao tiếp phù 
hợp với hoàn cảnh, tình huống giao tiếp. Chính vì vậy, nhận biết và phát âm chuẩn 
29 chữ cái trong bảng chữ cái Tiếng Việt là hoàn toàn phù hợp với khả năng của trẻ.
Trước đặc điểm của trẻ mầm non khả năng tập trung còn chưa cao, trẻ dễ nhớ nhưng 
lại mau quên. Trẻ đang trong giai đoạn tiếp nhận, lĩnh hội ngôn ngữ qua giao tiếp, 
vui chơi và học tập. Do đó khả năng nghe, nói, phát âm của trẻ chịu tác động từ 
nhiều yếu tố khác nhau: như môi trường giao tiếp, đối tượng giao tiếp hàng ngày, sự 
định hướng của giáo viên điều đó dẫn đến kỹ năng nghe, nói, phát âm của trẻ cũng 
khác nhau. Không phải bất cứ trẻ nào cũng nghe tốt, nói rõ ràng mạch lạc, phát âm 
chuẩn.
 Đối với trẻ 5-6 tuổi ngoài các kỹ năng nghe, nói, giao tiếp bằng ngôn ngữ trẻ còn 
phải nhận biết và phát âm chuẩn 29 chữ cái trong Tiếng Việt. Việc trẻ làm quen với 
29 chữ cái trong Tiếng Việt được tổ chức trong hoạt động làm quen với chữ viết chủ 
yếu thông qua hoạt động có chủ đích hàng ngày ở trường mầm non. Giáo viên sẽ 
đưa các nhóm chữ cái có nhiều điểm tương đồng về cấu tạo để dạy trẻ và đưa vào 
các chủ đề để trẻ dễ nhớ và khác sâu. Qua thực tế công tác, bản thân tôi nhận thấy 
trong các nhóm chữ cái cho trẻ làm quen, có thể nói nhóm chữ m, n, l là nhóm chữ 
mà ngay từ ngày đầu làm quen có nhiều trẻ nhận biết và phát âm không chuẩn là 
nhiều nhất. Việc sửa lỗi phát âm nhóm chữ này cho trẻ khiến giáo viên vất vả nhất 
và nhiều giáo viên đã không đạt được kết quả như mong muốn. Cho nên rất cần 
những biện pháp để giúp giáo viên mầm non rèn kỹ năng cho trẻ nhận biết và phát 
âm chính xác âm của chữ m, n, l.
2. Thực trạng
Trường mầm non Tiến Dũng là một trường đạt chuẩn quốc gia, do đó cơ sở vật chất 
và đội ngũ giáo viên đều đạt chuẩn theo quy định. Chính vì vậy chất lượng chăm sóc 
giáo dục trẻ của nhà trường rất tốt. Nhiều năm liền nhà trường đạt danh hiệu tập thể 
lao động xuất sắc nên tạo được niềm tin yêu của đông đảo phụ huynh học sinh. 
Trường có 14 lớp mẫu giáo với 100% trẻ trong các độ tuổi ra lớp theo phổ cập giáo 
dục.
Năm học 2019-2020 tôi được nhà trường phân công phụ trách lớp mẫu giáo 5- 6 
tuổi B với 30 trẻ của Thôn Chùa và thôn Ninh Tiến, tôi nhận thấy có những thuận 
lợi và khó khăn sau:
* Thuận lợi:
- Ban giám hiệu nhà trường luôn đặt sự quan tâm cho chất lượng giáo dục trẻ nên 
luôn có sự đầu tư về cơ sở vật chất và đội ngũ giáo viên. Để nắm bắt được chính xác khả năng nghe, nói, đọc, viết của từng trẻ để giáo viên 
đề ra biện pháp chung cho cả lớp và những biện pháp riêng phù hợp với từng cá nhân 
trẻ. Đây là việc làm đầu tiên và cũng không kém phần quan trọng khi cho trẻ làm 
quen với chữ viết. Nếu không có bước làm khảo sát trẻ, với những lớp có sĩ số trẻ 
đông giáo viên không thể bao quát và sửa sai cho hết các trẻ và dễ bỏ sót trẻ chưa 
nhận biết và phát âm tốt. Ngược lại, khi giáo viên đã khảo sát trẻ trước, đến giờ cho 
trẻ làm quen chữ viết giáo viên đã nắm được những trẻ còn hạn chế và quan tâm kịp 
thời đến những trẻ đó sửa sai và uốn nắn trẻ ngay và tận dụng được thời giân dành 
cho những trẻ đó nhiều hơn những trẻ có khả năng tốt rồi.
 Việc khảo sát trẻ được tôi tiến hành thông qua các bài tập, qua các hoạt động chung 
(kể chuyện, đọc thơ, hát, múa,) và qua các hoạt động hàng ngày (hoạt động góc, 
hoạt động chiều,) để từ đó đánh giá từng trẻ theo các kỹ năng, như:
+ Kĩ năng nghe: Nếu trẻ có kỹ năng nghe tốt trẻ sẽ nghe cô phát âm chính xác từ đó 
có thể phát âm chuẩn âm của của chữ cái. Do đó tôi cho trẻ nghe được các âm thanh, 
ngữ điệu, giọng nói khác nhau. Độ to, nhỏ, nhanh, chậm của giọng nói, giọng đọc, 
các từ khái quát, từ trái nghĩa sau đó nhắc lại những điều mình nghe được.
 Nghe hiểu nội dung các câu đơn, câu ghép. Nghe hiểu thơ, ca dao, đồng dao, tục 
ngũ phù hợp với trẻ. Nghe và làm theo từ 2 lời chỉ dẫn liên tiếp nhau trở lên
+ Kỹ năng nói: Trẻ có kỹ năng nói tốt sẽ có khả năng phát âm chuẩn cao hơn những 
trẻ có kỹ năng nói chưa tốt. Để nhận biết trẻ có kỹ năng nói tốt hay chưa tốt. Tôi chú 
ý đến cấc đặc điểm của trẻ: Trẻ có nói lắp, nói ngọng không? Trẻ có nói đủ câu, nói 
có mạch lạc không? Trẻ biết bày tỏ tình cảm, nhu cầu và kinh nghiệm của bản thẩn 
rõ ràng, dễ hiểu bằng các câu đơn, câu ghép khác nhau. Biết trả lời các câu hỏi về 
nguyên nhân, so sánh: Tại sao? Có gì giống nhau? Có gì khác nhau? Do đâu mà có? 
Đặt các câu hỏi: Tại sao? Như thế nào? Làm gì? Sử dụng các từ biểu cảm, có hình 
ảnh. Trẻ tự tin khi giao tiếp. Trẻ nói và thể hiện, cử chỉ, điệu bộ, nét mặt phù hợp 
với yêu cầu, hoàn cảnh giao tiếp. Đọc thơ, ca dao, đồng dao. Kể lại sự việc một cách 
mạch lạc, rõ ràng, diễn cảm. Kể lại truyện đã được nghe một cách rõ ràng, diễn cảm. 
Kể chuyện sáng tạo theo đồ vật, theo tranh, theo chủ đề, theo kinh nghiệm bản thân.
+ Kỹ năng đọc: trẻ có biết cách giở sách, có biết đọc từ trái sang phải, từ trên xuống 
dưới? Có biết kể lại chuyện không? Có biết đọc thuộc bài thơ không? Tư thế ngồi 
đọc ngay ngắn, đọc ngắt nghỉ sau các dấu; phân biệt phần mở đầu, kết thúc của sách; 
đọc truyện qua các tranh vẽ; giữ gìn, bảo quản sách cẩn thận... Các kỹ năng này liên 
quan đến việc thực hiện các trò chơi, các bài tập về chữ cái mà tôi cho trẻ thực hiện.
+ Kỹ năng viết: Trẻ có biết cầm bút đúng cách không? Có biết tô trùng khớp lên các 
nét không? Tư thế ngồi viết ngay ngắn. Làm quen với cách viết tiếng Việt: hướng 
viết từ trái sang phải, từ dòng trên xuống dòng dưới, hướng viết của các nét chữ. Qua 
khảo sát tôi thấy: Nhận thức được điều này bản thân tôi rất chú trọng đến việc tổ chức hoạt động học 
có chủ đích khi cho trẻ làm quen với chữ cái m, n, l sao cho thật hiệu quả. Và để đạt 
được đó trước tiên việc xây dựng kế hoạch cho hoạt động là hết sức quan trọng, kế 
hoạch dựa trên khả năng của trẻ từ đó đề ra các phương tối ưu cho hoạt động và 
những đồ dùng phục vụ cho hoạt động sao cho trẻ nhận biết, khắc sâu cấu tạo và âm 
của nhóm chữ m,n, l. Kế hoạch luôn được tôi xây dựng trước 5 ngày, được tổ chuyên 
môn duyệt trước sau đó mới tiến hành thực hiện.
Sau khi xây dựng kế hoạch xong, việc tổ chức hoạt động cho trẻ là nhân tố quyết 
định chất lượng của hoạt động. Để hoạt động đạt được kết quả cao tôi luôn đặt ra 
tiêu chí tổ chức hoạt động sao cho trẻ hứng thú tham gia. Khi trẻ đã hứng thú tham 
gia, trẻ sẽ lĩnh hội hội kiến thức của hoạt động một cách tự nhiên không áp đặt gò 
bó. Chính vì vậy phương pháp của tôi là việc sử dụng những đồ dùng hấp dẫn trẻ 
trong đó ứng dụng công nghệ thông tin là không thể thiếu. Việc tận dụng cơ sở vật 
chất sẵn có của nhà trường là ti vi, máy chiếu đã góp phần thu hút trẻ tham gia hoạt 
động tích cực. Đồ dùng cho cá nhân trẻ phải đầy đủ, đảm bảo tất cả các trẻ đều có, 
đặc biệt là các thẻ chữ cái m, n, l phải chuẩn, đẹp và đủ cho từng trẻ hoạt động. Tranh 
ảnh, các đồ dùng khác phục vụ cho các trò chơi với chữ m, n, l cũng hết sức phong 
phú và sinh động.
Ngoài việc sử dụng đồ dùng ra, khi tổ chức hoạt động việc phát âm mẫu cho trẻ là 
vô cùng quan trọng đặc biệt là đối với chữ cái n và l. Để có thể phát âm chuẩn bản 
thân giáo viên phải là người nói chuẩn, không bị ngọng và có kỹ năng phát âm tốt 
mới có thể làm mẫu chuẩn. Khi cô phát âm chuẩn và hướng dẫn trẻ cách phát âm 
sao cho đúng thì trẻ sẽ không bị nhầm lẫn âm của chữ n và l. Vì vậy khi phát âm 
mẫu cho trẻ nghe âm của chữ n và l tôi phát âm chậm dãi, to rõ ràng, sau đó hướng 
dẫn trẻ cách lấy hơi sử dụng khẩu hình để phát âm phù hợp và chuẩn âm của chữ n, 
l. Việc nhận biết mặt chữ đơn giản hơn, trẻ có thể nhận biết được ngay mặt chữ n và 
l, tuy nhiên việc phát âm hai chữ này lại không hề đơn giản đặc biệt là những trẻ 
ngọng, trẻ có thói quen nói ngọng những tiếng có âm n và l. Để khắc phục điều này 
và cũng qua khảo sát nắm bắt được đặc điểm ngôn ngữ của trẻ từ trước nên tôi luôn 
chú ý sửa sai trực tiếp cho những trẻ chưa phân biệt được âm của chữ n và l.
 Bên cạnh việc giúp trẻ nhận ra âm của hai chữ dễ nhầm lẫn là n và l việc khắc sâu 
biểu tượng chữ n và l cần được thực hiện song song. Trẻ ghi nhớ cấu tạo riêng của 
chữ và âm của chữ đó thì trẻ mới có thể phân biệt được hai chữ n và l từ đó trẻ 
không mắc sai lầm khi phát âm hai chữ đó. Để khắc phục điều này trong khi cho 
trẻ làm quen từng chữ tôi luôn cho trẻ phát hiện cấu tạo của từng chữ đó gồm có 
những nét nào tạo thành sau đó cho trẻ so sánh cấu tạo của hai chữ với nhau. Như 
vậy trẻ hiểu sâu hơn, kỹ hơn về cấu tạo của chữ cái m, n, l. phân biệt được âm của chữ n và l, dẫn đến phát âm sai và như chúng ta thường nói 
là ngọng n với l. Đó là do trẻ chưa có kỹ năng lấy hơi, sử dụng khẩu hình để phát 
âm chuẩn. Những trẻ này được tôi hướng dẫn từng trẻ một. cụ thể như chữ n, tôi 
hướng dẫn trẻ khi phát âm cần miệng khép nhỏ, lưỡi thẳng và đẩy hơi ra ngoài phát 
âm: nờ. Khi phát âm chữ l thì miệng mở rộng hơn đẩy lưỡi cong lên chạm với hàm 
trên và lấy hơi đẩy râ ngoài phát âm: lờ. Khi phát âm chữ m hai môi chạm khẽ với 
nhau và lấy hơi phát âm ra ngoài: mờ. Cứ như vậy từng trẻ được hướng dẫn, thực 
hành và sửa sai cho đến khi trẻ phát âm chuẩn.
Trường hợp trẻ có khả năng phát âm chuẩn nhưng chưa phân biệt được chữ m, n, l 
tôi phân tích cho trẻ hiểu cấu tạo của từng chữ và cho trẻ đó ghép các nét rời tạo 
thành các chữ. Khi trẻ ghép nhiều lần trẻ sẽ nhớ chữ nào có một nét sổ thẳng là chữ 
l, chữ có một nét sổ thẳng bên trái và một nét móc trên bên phải là chữ n, chữ có một 
nét sổ thẳng bên trái và hai nét móc trên bên phải là chữ m.
Nếu như sự trú trọng rèn từng cá nhân trẻ không thể thực hiện hết trong giờ học có 
chủ đích, các giờ sinh hoạt buổi chiều chính là thời gian lý tưởng để tôi quan tâm 
đến những cá nhân trẻ chưa đạt. Buổi chiều trẻ có khá nhiều thời gian để tham gia 
các hoạt động theo ý thích. Do đó tôi thường tận dụng các buổi sinh hoạt chiều để 
rèn cho các cá nhân trẻ chưa đạt. Trẻ không chỉ được tôi hướng dẫn mà còn được 
giao lưu, thực hành với các bạn đã phát âm tốt, chính xác. Và như vậy trẻ không cảm 
thấy bị áp lực khi tham gia rèn luyện.
Với những cá nhân trẻ sau khi áp dụng nhiều biện pháp mà trẻ chưa tiến bộ tôi trực 
tiếp gặp gỡ trao đổi với phụ huynh và hướng dẫn phụ huynh cách rèn để gia đình 
cùng phối hợp.
 Qua thực hiện, tôi nhận thấy biện pháp chú trọng rèn cá nhân trẻ mang lại hiệu 
quả rõ rệt khi giúp trẻ nhận biết và phát âm chính xác âm của chữ m, n, l. Nếu 
không có biện pháp rèn cá nhân thì những trẻ còn hạn chế về khả năng phân biệt 
hoặc khả năng phát âm sẽ dễ bị bỏ sót, hoặc để lâu không có sự quan tâm sửa sai 
kịp thời sẽ trở thành thói quen trong cách phát âm của trẻ, lâu dần sẽ khó sửa. Và 
để biện pháp này thực hiện thành công đòi hỏi người giáo viên như tôi phải hết sức 
kiên trì với từng trẻ. Không nóng vội với kết quả của trẻ, phải nhẹ nhàng, gần gũi, 
tạo bầu không khí thân thiện với trẻ, để trẻ tham gia học tập rèn luyện một cách tự 
nguyện. Luôn có hình thức động viên, khích lệ kịp thời trước những tiến bộ của trẻ. 
Với thời gian 4 tuần, nhóm chữ m, n, l được đưa vào chủ đề Thực vật, 80% trẻ 
nhận biết và phát âm chính xác chữ m, n, l qua hoạt động học có chủ đích, 20% trẻ 
còn hạn chế trong nhận biết, phân biệt hoặc phát âm chưa chính xác âm của nhóm 
chữ m, n, l đã được tôi áp dụng biện pháp rèn cá nhân đã đạt kết quả theo mục tiêu 
đề ra.
* Giải pháp 4: Xây dựng môi trường chữ viết phong phú