Sáng kiến kinh nghiệm Một số giải pháp giáo dục trẻ 5-6 tuổi theo quan điểm lấy trẻ làm trung tâm

 CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Độc lập – Tự do – Hạnh phúc SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐỀ TÀI: MỘT SỐ GIẢI PHÁP GIÁO DỤC TRẺ 5-6 TUỔI THEO QUAN ĐIỂM LẤY TRẺ LÀM TRUNG TÂM Quảng Bình, tháng 05 năm 2018 1. PHẦN MỞ ĐẦU 1.1. Lý do chọn đề tài: Lúc sinh thời Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy: “Trẻ em như búp trên cành Biết ăn ngủ, biết học hành là ngoan” Đó phải chăng là lời nhắn nhủ đối với chúng ta, những người đi ươm mầm cho tương lai của đất nước, các cháu đang lớn lên từng ngày từng giờ dưới bàn tay chăm lo, dạy dỗ của các cô giáo. Với vai trò to lớn ấy, cấp học mầm non được xem là cấp học nền tảng, là cơ sở, tạo tiền đề cho các cấp học tiếp theo. Quả thật vậy, giáo dục mầm non là cấp học đầu tiên trong hệ thống giáo dục quốc dân được Luật giáo dục khẳng định. Mục tiêu của giáo dục mầm non là giúp trẻ phát triển thể chất, tình cảm, ngôn ngữ, tư duy, thẩm mĩ, hình thành những yếu tố đầu tiên về nhân cách của trẻ; chuẩn bị tốt hành trang cho trẻ vào lớp 1; giúp trẻ hình thành và phát triển những chức năng tâm sinh lí, năng lực và phẩm chất mang tính nền tảng, những kĩ năng sống cần thiết phù hợp với lứa tuổi, khơi dậy và phát triển tối đa những khả năng tiềm ẩn, đặt nền tảng cho việc học ở các cấp học tiếp theo và cho việc học tập suốt đời. Bên cạnh đó, theo nghiên cứu của các nhà khoa học, ý kiến của các chuyên gia giáo dục đều phải thừa nhận rằng “Cách tiếp cận tốt nhất để giáo dục trẻ đó là lấy trẻ làm trung tâm và ứng dụng các phương pháp dạy học tích cực nhằm thúc đẩy sự phát triển, tính chủ động, khả năng tư duy phản biện và giải quyết vấn đề của trẻ” trong giai đoạn hiện nay. Năm học 2017 - 2018, cấp học mầm non tiếp tục thực hiện có hiệu quả chương trình giáo dục mầm non mới; đồng thời tổ chức tốt các hoạt động cho trẻ theo phương pháp giáo dục “Lấy trẻ làm trung tâm”. Để đạt được kết quả cao trong công tác giáo dục trẻ ở cấp học mầm non hiện nay thì đội ngũ giáo viên chính là nhân tố quyết định đến sự thành công và từng bước nâng cao chất lượng giáo dục của cấp học. Do đó, muốn nâng cao chất lượng giáo dục thì trước hết phải nâng cao chất lượng của đội ngũ giáo viên giỏi về chuyên môn, nghiệp vụ, có phẩm chất đạo đức tốt, có kỹ năng nghiệp vụ sư phạm, nhiệt tình yêu nghề mến trẻ. Biết phối hợp chặt chẽ với chính quyền địa phương, các tổ chức chính trị xã hội, cha mẹ trẻ để thực hiện tốt trong công tác nuôi dưỡng, chăm sóc và giáo dục trẻ. Tăng cường tổ chức các hoạt động cho trẻ theo hướng lấy trẻ làm trung tâm. Hiện nay, đội ngũ giáo viên Mầm non đã thực hiện chương trình giáo dục mầm non đổi mới của Bộ GD&ĐT. Tuy nhiên, khi thực hiện phương pháp giáo dục “Lấy trẻ làm trung tâm” thì vẫn còn bộc lộ những khó khăn, hạn chế nhất định năm học 2017-2018. Hãy nhìn vào những đôi mắt trẻ thơ! Chúng ta sẽ thấy sự háo hức, niềm khát khao hiểu biết vô bờ bến. Vì vậy giáo dục lấy trẻ làm trung tâm là một cách hiệu quả nhất để giúp trẻ được tự do trải nghiệm, khám phá những cái mà trẻ chưa biết. Góp phần nâng cao chất lượng giáo dục cho trẻ mầm non để trẻ phát triển toàn diện về thể lực, sức khỏe, ngôn ngữ, nhận thức tình cảm, xã hội. Tuyên truyền cho cha mẹ trẻ và các tổ chức xã hội nhận thức đúng vai trò, nhiệm vụ và tầm quan trọng của việc giáo dục lấy trẻ làm trung tâm trong gia đình và trường mầm non. Nâng cao các nội dung, hình thức giáo dục, lồng ghép, tích hợp nhiều lĩnh vực khác nhau vào các chủ đề, các nội dung hoạt động chăm sóc giáo dục trẻ ở mọi lúc mọi nơi, ở trong và ngoài lớp học. Đồng thời tích cực làm đồ dùng đồ chơi từ nguyên vật liệu sẵn có ở địa phương, phối kết hợp với gia đình trẻ và các tổ chức xã hội nhằm tạo ra nhiều đồ dùng, đồ chơi tự làm của chính trẻ và cô giáo. Thông qua đó làm tăng thêm sự đoàn kết giữa trẻ với nhau và đặc biệt hơn hết là giúp cô và trẻ hiểu nhau hơn, chuẩn bị tốt hành trang cho trẻ bước vào lớp 1. 1.3. Phạm vi áp dụng đề tài, sáng kiến, giải pháp: Trong quá trình nghiên cứu đề tài “Một số giải pháp giáo dục trẻ 5 - 6 tuổi theo quan điểm lấy trẻ làm trung tâm” để áp dụng trong phạm vi trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi tại trường mầm non tôi đang công tác và có thể được áp dụng ở các trường mầm non trong huyện và các trường mầm non trong tỉnh. Nội dung đề tài được viết trên tinh thần tổng hợp những kinh nghiệm của bản thân, chủ yếu là những giải pháp tích cực qua công tác chăm sóc giáo dục trẻ. vào khả năng của bản thân và không hứng thú khi tham gia vào các hoạt động của lớp tổ chức. Đa số trẻ là con em của nông dân ở vùng khó khăn, đời sống kinh tế còn gặp nhiều khó khăn, bận lo toan với công việc nên ít có thời gian trò chuyện quan tâm đến việc học của con em. Nhận thức của một số phụ huynh còn sai lệch về giáo dục ở cấp học mầm non nên chưa thực sự quan tâm đên công tác giáo dục trẻ. Hầu hết trẻ trong lớp còn hạn chế kỹ năng giao tiếp, ứng xử, chưa mạnh dạn chủ động lĩnh hội tri thức theo khả năng của từng trẻ. Trang trí môi trường trong lớp học còn khuôn mẫu, chưa thể hiện sự sáng tạo, đồ dùng tự làm chưa phong phú. Đội ngũ giáo viên chưa mạnh dạn khai thác và sử dụng các tiện ích của công nghệ thông tin, còn lúng túng, khó khăn trong việc tổ chức hoạt động giáo dục theo phương pháp lấy trẻ làm trung tâm, thiết kế bài giảng chưa khoa học và chưa phù hợp với phương pháp tiếp cận mới; mà chủ yếu hình thành kiểu học mang tính truyền thống, thụ động, thiên về ghi nhớ, chưa tạo cơ hội cho trẻ chủ động phát huy tính tích cực, sáng tạo trong qua trình tham gia học tập. Bảng khảo sát chất lượng của trẻ đầu tháng 9/2017 như sau: Đạt Chưa đạt TT Tiêu chí Số trẻ Tỷ lệ % Số trẻ Tỷ lệ % Trẻ hứng thú tham gia vào 1 7/24 29,2 17/24 70,8 giờ học Trẻ có ý thức tự thực hiện 2 14/24 58,3 10/24 41,7 tốt yêu cầu của tiết học Trẻ nắm vững kiến thức, kỹ 3 năng vận dụng linh hoạt, 6/24 25 18/24 75 sáng tạo vào thực tế. Trẻ có kỹ năng sử dụng 4 13/24 54,2 11/24 45,8 ngôn ngữ rõ ràng, mạch lạc Qua cuộc khảo sát tôi nhận thấy rằng trẻ có kiến thức, kỹ năng còn chưa đồng đều, còn nhiều hạn chế. Chính vì vậy việc giáo dục lấy trẻ làm trung tâm được xác định là một trong các nhiệm vụ quan trọng, được tiến hành trong quá trình hình thành và phát triển toàn diện nhân cách cho trẻ. bản thân tôi thấy việc giáo dục trẻ theo quan điểm lấy trẻ làm trung tâm là một trong những giải pháp có tính quyết định việc hoàn thành tốt nhiệm vụ của người giáo viên. Muốn giáo dục trẻ một cách toàn diện nhất cần có những giải pháp sau: Giải pháp 1. Xây dựng kế hoạch giáo dục lấy trẻ làm trung tâm: Đây là giải pháp đầu tiên và vô cùng quan trọng đối với người giáo viên. Việc xây dựng kế hoạch giáo dục giúp cho giáo viên thực hiện mục tiêu giáo dục đầy đủ, có hệ thống và dự kiến trước nội dung, thời gian để tổ chức các hoạt động một cách hiệu quả. Kế hoạch là cơ sở để thống nhất mọi hoạt động, giáo viên phải hình dung được rõ ràng công việc sắp phải làm và hoàn toàn chủ động công việc trong lớp đồng thời đưa các hoạt động vào nề nếp. Giáo viên cần lập kế hoạch thực hiện lấy trẻ làm trung tâm để xác định các nội dung phù hợp nhất đối với trẻ trong nhóm lớp mình. Qua đó, giáo viên có điều kiện quan tâm đến trẻ hơn, biết những mặt mạnh, tiến bộ của trẻ để có những tác động phù hợp. * Kế hoạch giáo dục lấy trẻ làm trung tâm của lớp: Căn cứ vào kế hoạch của nhà trường và khả năng, nhu cầu học tập, kinh nghiệm sống của trẻ để xác định mục tiêu, cụ thể nội dung. Tổ chức hoạt động luôn đặt trẻ vào trung tâm của quá trình giáo dục, có nghĩa là tạo mọi cơ hội cho trẻ được tham gia vào các hoạt động: trải nghiệm, giao tiếp, suy ngẫm, trao đổi . Trong đó giáo viên chỉ là người tạo cơ hội, hướng dẫn, gợi mở giúp trẻ được chiếm lĩnh kiến thức. Giáo dục lấy trẻ làm trung tâm được xem như một quan điểm dạy học chi phối cả mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức và cả quan điểm dạy học. Do vậy xây dựng kế hoạch lấy trẻ làm trung tâm được thể hiện ngay từ việc xác định mục tiêu. Vì thế khi xác định mục tiêu trong kế hoạch tôi đã căn cứ vào những yếu tố sau: Khả năng tiếp thu kiến thức, nhu cầu học tập khám phá, sở thích của từng trẻ trong lớp, theo dõi, quan sát trẻ hàng ngày, hàng tuần, hàng tháng, nội dung giáo dục cho từng độ tuổi trong chương trình giáo dục mầm non. Ngoài ra, tôi căn cứ vào khả năng, hứng thú của trẻ, điều kiện nhóm lớp, nhu cầu, mong muốn của cha mẹ trẻ muốn trẻ có những kiến thức, kỹ năng nào để phù hợp với điều kiện sống của trẻ trong cộng đồng nhằm đáp ứng được yêu cầu của chương trình, phù hợp với vùng miền, với trường lớp. động, thích làm việc theo cặp, theo nhóm. Phương pháp, đồ dùng sử dụng, hình thức tổ chức phù hợp, đúng lúc, đúng chỗ nhằm kích thích sự tìm tòi, phám phá của trẻ, chú trọng cho trẻ được trải nghiệm, giao tiếp và trình bày ý kiến của mình. Đặc biệt với việc giáo viên luôn quan tâm đến hệ thống câu hỏi đặt ra cho trẻ sẽ tạo ra một thách thức về trí tuệ, tìm kiếm hiểu biết và tạo hứng thú cho trẻ. Để có được câu hỏi tốt bản thân tôi luôn chú ý đến mục đích của câu hỏi: Hỏi để làm gì? Để hướng dẫn, gợi mở hay để kiểm tra, đánh giá mức độ hiểu, hỏi cái gì? Câu hỏi phải phù hợp với trình độ, khả năng để trẻ có thể trả lời. Câu hỏi từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp. Phân bổ câu hỏi cho tất cả các đối tượng trẻ: Trẻ nhút nhát đến trẻ tích cực. Ví dụ: Cô giáo đặt ra cho trẻ một số câu hỏi mở kích thích trẻ suy nghĩ: - Con nghĩ thể nào? - Làm sao con biết? - Tại sao con lại nghĩ như vậy? - Nếu có thì sao? Nếu không thì sao? - Theo con thì điều gì/cái gì sẽ xảy ra tiếp theo? Từ đó trẻ sẽ tích cực, chủ động tham gia các hoạt động, làm việc theo nhóm để được trải nghiệm, trao đổi, chia sẻ và trình bày ý kiến của mình; biết suy nghĩ và vận dụng những điều đã học vào thực tế cuộc sống, giải quyết các tình huống mà trẻ gặp phải. Ngoài ra trẻ còn mạnh dạn, tự tin, tích cực, chủ động, tư duy, sáng tạo, thích thú tìm tòi, khám phá trong quá trình tham gia các hoạt động giáo dục ở trường, ở lớp. Giải pháp 2: Tự học, tự bồi dưỡng nâng cao nhận thức về phương pháp dạy học lấy trẻ làm trung tâm: Chất lượng chuyên môn phụ thuộc rất lớn vào bản thân mỗi giáo viên do đó yếu tố con người đóng vai trò quyết định mà các văn kiện của Đảng và Nhà nước đều nêu rõ trong chỉ thị 40/CT/TW ngày 15/6/2004 của Ban bí thư TW Đảng về việc xây dựng, nâng cao chất lượng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục: “Người thầy cần giỏi về chuyên môn, đồng thời lại phải tốt về nhân cách mới thực hiện được nhiệm vụ của mình, thực sự là những kỹ sư tâm hồn”. Do đó, việc bồi dưỡng về kiến thức, chuyên môn nghiệp vụ là một nhiệm vụ hết sức quan trọng giúp giáo viên nâng cao trình độ lý luận chính trị, chuyên môn, tay nghề để thực hiện tốt công tác chăm sóc và giáo dục trẻ. Bản thân mỗi giáo viên phải tự học tập, nghiên cứu, tự bồi dưỡng để nâng cao trình độ cho bản thân, tham gia đầy đủ các đợt bồi dưỡng chuyên môn do Phòng GD&ĐT tổ chức, các buổi sinh hoạt chuyên môn tại nhà trường, liên trường, biết lắng nghe và ghi quan, xử lý tình huống, cách đặt câu hỏi đàm thoại, kết quả đạt được trên trẻ. Ngoài ra, còn đánh giá xếp loại và rút kinh nghiệm các mặt hạn chế, đồng thời tạo cơ hội cho giáo viên thể hiện năng lực của mình. Giải pháp 3. Tăng cường làm đồ dùng đồ chơi, thiết bị dạy học và tạo môi trường giáo dục lấy trẻ làm trung tâm: Thiết bị dạy học và môi trường giảng dạy là quá trình phối hợp và tương tác linh hoạt hợp lý những kinh nghiệm, thành tựu sử dụng, điều kiện cơ sở vật chất và cải tiến phương pháp dạy học của giáo viên. Đổi mới phương pháp nhằm tích cực hoá các hoạt động dạy học, khuyến khích bản thân chủ động, sáng tạo, dạy học tập trung vào trẻ, lấy trẻ làm trung tâm để phát triển mọi khả năng của trẻ, tổ chức hướng dẫn trẻ học tập bằng cách tự phát hiện khả năng của mình và có niềm tin trong lao động, học tập. Giáo viên cần phải sáng tạo trong thiết kế xây dựng, lựa chọn đề tài cũng như tạo dụng cụ dạy học, đồ dùng đồ chơi, cách sưu tầm hệ thống tranh ảnh, xây dựng mô hình, lựa chọn môi trường hoạt động học trong và ngoài lớp giúp trẻ có điều kiện tiếp cận với cách học mới gây được sự tò mò thích khám phá cho trẻ hơn. Khi sử dụng giải pháp này trẻ được tiếp xúc với cách học mới mà trẻ rất yêu thích; đồ dùng, thiết bị học càng phong phú thì trẻ sẽ có cơ hội, điều kiện tiếp cận nhiều hơn làm khắc sâu hình tượng, ghi nhớ và nảy sinh nhiều sáng kiến với đồ dùng hơn. Đồ dùng đồ chơi có vai trò quyết định đến kết quả các hoạt động. Vì vậy, đồ dùng đồ chơi trong lớp không bày quá nhiều, tràn lan mà tôi chỉ sử dụng những đồ chơi giúp trẻ học tích cực, hứng thú, rèn luyện được những kỹ năng cần thiết cho trẻ. Ví dụ: Chủ đề “Phương tiện giao thông”. Ở góc phân vai: Tôi vẫn để các đồ chơi nhóm bán hàng và nấu ăn nhưng tôi chuẩn bị nhiều hơn các đồ dùng đồ chơi về các loại phương tiện giao thông. Qua đó giáo dục trẻ biết về đặc điểm, công dụng của các loại phương tiện, đồng thời biết mời chào khách hàng đến mua các loại phương tiện giao thông đó. Những đồ chơi làm bằng các bìa hộp đặt ở dưới đất, các đồ chơi có nhiều bộ phận phải để rời nhằm phát huy các hoạt động tư duy ở trẻ. Đồ dùng đồ chơi để ở dạng mở, để theo từng loại, có ký hiệu riêng, vừa tầm với của trẻ để trẻ dễ thấy, dễ lấy, dễ lựa chọn và dễ cất sau khi chơi xong. Ví dụ: Nơi để xếp gạch xây dựng tôi vẽ hình viên gạch, dưới có chữ, ép plactic dán ở kệ gỗ. Chỉ cần nhìn vào hình ảnh minh họa trẻ sẽ dễ dàng cất đồ chơi đúng nơi trẻ đã lấy ra.