Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp tổ chức tốt hoạt động khám phá cho trẻ 5-6 tuổi trong trường mầm non

 PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ 1.Lý do chọn đề tài: Giáo dục mầm non là cấp học đầu tiên trong hệ thống giáo dục quốc dân, là cơ sở hình thành tính cách ban đầu co trẻ, đặt nền móng cho sự phát triển về thể chất, nhận thức, tình cảm xã hội và thẩm mỹ cho trẻ , giúp trẻ phát triển toàn diện. Ở trường mầm non trẻ không những được quan tâm chăm sóc mà trẻ còn được tham gia vào các hoạt động học, vui chơi. Trong đó khám phá là một hoạt động có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển nhận thức cho trẻ. Hoạt động khám phá sẽ giải quyết các nhu cầu nhận thức của trẻ, tạo điều kiện hình thành và phát triển ở trẻ tâm hồn trong sáng, hồn nhiên, lòng nhân ái, tình cảm yêu thương với người thân, với cuộc sống xung quanh trẻ, biết yêu quí bảo vệ thiên nhiên, bảo vệ những truyền thống của quê hương đất nước, trân trọng và giữ gìn sản phẩm lao động tự làm ra Vì vậy, hoạt động khám phá khoa học là một trong những nội dung cơ bản của chương trình mầm non, nó chiếm vị trí quan trọng cho việc tổ chức cho trẻ tính tích cực khám phá, hình thành củng cố và phát triển những tri thức cơ bản về tính chất, nguyên liệu của đối tượng mà mình muốn tìm hiểu nhằm thoả mãn nhu cầu nhận thức và mở rộng cho trẻ về: cảm giác, tri giác, tư duy, tưởng tượng Các năng lực hoạt động trí tuệ như: quan sát, phân tích, tổng hợp, so sánh, khái quát hoá, suy luận. Dựa trên đặc điểm tâm lý, nhận thức của trẻ mẫu giáo nói chung, mẫu giáo lớn nói riêng, các nhà tâm lý học, giáo dục học đã chứng minh rằng quá trình khám phá khoa học được tổ chức mang tính chất khám phá, trải nghiệm theo phương thức “Trẻ em chơi mà học, học mà chơi” là phù hợp với trẻ. Sử dụng trực quan, trò chơi, đàm thoại, thí nghiệm đơn giản luôn tạo cho trẻ sự hứng thú, kích thích tính tích cực hoạt động, phát triển tính tò mò, ham hiểu biết, thích khám phá, tìm tòi, phát triển óc quan sát, phán đoán Thực tế tại nơi tôi công tác, việc cho trẻ khám phá khoa học đã có những đổi mới về đề tài, nội dung khám phá, cách tổ chức Tuy vậy, quá trình tổ chức cho trẻ khám phá khoa học vẫn còn có những hạn chế như ôm đồm quá nhiều nội dung khám phá, quy trình khám phá đơn điệu, nhàm chán, trẻ học một cách thụ động Nhiều giáo viên thường chú trọng cho trẻ tìm hiểu bề ngoài của các đối tượng (các bộ phận, màu sắc hình dáng, công dụng), còn xem nhẹ việc cho trẻ sử dụng các giác quan trong quá trình quan sát và tìm hiểu sự thay đổi của sự vật hiện tượng, đa số trẻ chỉ được hỏi và trả lời, ít khi cho trẻ sờ, mó, nếm các đồ vật mà trẻ được thí nghiệm, ít có điều kiện để giải quyết vấn đề và dự đoán những điều có thể xảy ra trong quá trình tìm hiểu khám phá môi trường xung quanh. 1/10 PHẦN II: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ 1.Cơ sở lý luận: Tuổi thơ là một giai đoạn rất đặc biệt của con người. Nơi bắt đầu của những câu hỏi, tò mò và háo hức về thế giới xung quanh. Các nghiên cứu về thần kinh và tâm lý học đều cho thấy bộ não của trẻ ở giai đoạn trước 16 tuổi đạt hầu hết phát triển quan trọng và gần như định hình cho những năng lực trí tuệ về sau. Việc tổ chức cho trẻ khám phá khoa học chính là tạo các cơ hội để trẻ quan sát, nghiên cứu, khám phá, trải nghiệm các hoạt động thực hành. Dạy học lấy trẻ làm trung tâm khác với dạy học truyền thống là giáo viên không truyền đạt kiến thức cho trẻ mà tạo ra các điều kiện, các cơ hội để mọi đứa trẻ được chủ động, sáng tạo, tích cực hoạt động; tự chiếm lĩnh kiến thức, kinh nghiệm. Để đạt được điều này, giáo viên cần nắm được hứng thú, nhu cầu, trình độ, khả năng của từng trẻ trong lớp, trên cơ sở đó lựa chọn được nội dung, phương pháp phù hợp với từng nhóm, từng cá nhân trẻ. Thông qua hoạt động khám phá trẻ xem xét và tìm hiểu đặc điểm của các sự vật hiện tượng, nhận biết mối quan hệ đơn giản của sự vật hiện tượng và giải quyết vấn đề đơn giản, thể hiện hiểu biết về đối tượng bằng các cách khác nhau. Những kiến thức mà trẻ thu được trong hoạt động khám phá giúp trẻ ứng dụng trong cuộc sống hằng ngày ở trường và trong gia đình, hình thành kỹ năng chủ động, phát huy kinh nghiệm và sử dụng nó vào việc nhận thức cái mới. Đây chính là cơ sở cho những kiến thức sau này trẻ sẽ tiếp thu ở trường phổ thông. 2.Cơ sở thực tiễn: 2.1.Đặc điểm chung của trường mầm non Trường mầm non nơi tôi công tác có khuôn viên rộng rãi, cơ sở vật chất khang trang, có 20 phòng học kiên cố đảm bảo theo quy chuẩn, các phòng chức năng riêng. Các nhóm, lớp đều được phân chia trẻ theo đúng độ tuổi, có 100% trẻ ăn bán trú tại trường Đảm bảo phù hợp và thuận lợi cho việc phân bố các góc chơi, các phòng sinh hoạt như: Phòng ăn, học, ngủ. Về đội ngũ giáo viên đều đạt chuẩn, trên chuẩn. Giáo viên luôn yêu nghề mến trẻ, là những tấm gương sáng để trẻ noi theo. 2.2. Đặc điểm lớp Mẫu giáo lớn A2 Lớp tôi có 2 giáo viên đều có trình độ chuyên môn cao đẳng, đại học, tâm huyết. Tổng số học sinh: 39 trẻ. Trong đó: Nam: 18 trẻ; Nữ: 21 trẻ. Lớp học rộng rãi, thoáng mát, có đủ không gian cho trẻ hoạt động, trải nghiêm. Được đầu tư về cơ sở vật chất phục vụ cho việc dạy và học, giáo viên làm được nhiều đồ chơi tự tạo để cho trẻ hoạt động. 3/10 Ngoài những nội dung đã có trong chương trình giáo dục mầm non. Căn cứ vào nhu cầu, khả năng hứng thú và kinh nghiệm của trẻ, vốn kiến thức, khả năng sư phạm của bản thân, đặc điểm về điều kiện tự nhiên, văn hóa xã hội của địa phương. Tôi đã thiết kế ngân hàng nội dung hoạt động khám phá khoa học theo đặc thù, đặc trưng riêng gắn với vùng miền phù hợp bản sắc đặc trưng của địa phương nơi tôi đang công tác. 3.2.Biện pháp 2: Thiết kế, vận dụng môi trường cho trẻ khám phá khoa học áp dụng phương pháp giáo dục lấy trẻ làm trung tâm. Các nhà giáo dục đều phải thừa nhận một điều rằng cách tiếp cận tốt nhất để giáo dục trẻ 0-11 tuổi đó là lấy trẻ làm trung tâm và ứng dụng các phương pháp dạy học tích cực để thúc đẩy sự phát triển tính chủ động, khả năng tư duy phản biện và giải quyết vấn đề cho trẻ. Giáo dục lấy trẻ làm trung tâm chính là người giáo viên cần quan tâm đến năng lực cá nhân trẻ, nhóm trẻ dựa trên nhu cầu, hứng thú, khả năng và thế mạnh của từng trẻ. Giáo viên cần khai thác, tận dụng triệt để môi trường trong và ngoài lớp học, tăng cường cho trẻ tiếp xúc với thiên nhiên, tạo mọi điều kiện tốt về môi trường tâm lý - xã hội và môi trường vật chất để trẻ có cơ hội học bằng nhiều cách khác nhau, thông qua các giác quan trẻ được học bằng trải nghiệm, thử nghiệm, thí nghiệm, trẻ được học nhẹ nhàng thông qua vui chơi và học để được ứng dụng vào thực tiễn cuộc sống của bản thân. * Thiết kế, xây dựng môi trường bên trong lớp học: * Góc khám phá khoa học: Căn cứ vào mục tiêu giáo dục và nội dung cho trẻ khám phá khoa học theo từng chủ đề sự kiện tháng, tôi luôn chú ý bố trí, sắp xếp phương tiện, đồ dùng, học liệu hợp lí, khoa học, mang tính mở để khơi gợi sự sáng tạo của trẻ trong hoạt động. Tôi đã sưu tầm các nguyên vật liệu để vừa có thể làm đồ dùng, đồ chơi, vừa có thể cho trẻ khám phá như: Lá cây, vỏ, rễ cây, các vỏ sò, hến, trai, thùng catton, chai, lọ, võ sữa, ống chỉ, tăm trẻ, vải vụn tất cả các phế liệu có thể tận dụng được, đảm bảo vệ sinh và an toàn cho trẻ. Để ghi lại các nội dung khám phá tôi cũng đã làm một bảng kết quả để trẻ có thể ghi lại những kết quả thu được qua việc trẻ làm thí nghiệm, trải nghiệm. Những kết quả đó trẻ sẽ ghi lại bằng kí hiệu hình ảnh, từ đó phát triển tính sáng tạo của trẻ. * Góc thiên nhiên: Là nơi để trẻ khám phá môi trường tự nhiên. Nơi dành cho các hoạt động góc hoặc hoạt động ngoài trời. Thông qua các hoạt động này trẻ tri giác và khám phá từ đó trẻ phát triển tư duy trẻ so sánh, phân tích, tổng hợp, hằng ngày trẻ nhận thấy sự hình thành và phát triển của sự vật hiện tượng và các mối quan hệ trong thiên nhiên như quá trình phát triển của cây từ hạt, sự phát triển của cây từ lá, cây ra hoa, các loại lá có hình dạng, màu sắc khác nhau 5/10 - Chuẩn bị: + 1 chiếc đèn pin + 1 số vật như: tấm vải nhung, tấm vải tuyn mỏng, quyển sách, cốc thủy tinh đựng nước sạch, tờ giấy trắng, tấm kim loại, miếng gỗ, - Tiến hành: + Cho trẻ kể tên các đồ vật, sau đó cho trẻ chơi với đèn pin. + Cho 1 trẻ lần lượt đưa các vật đã chuẩn bị ra để trẻ khác chiếu đèn pin vào. Trẻ quan sát kết quả thí nghiệm. - Kết quả: Ánh sáng đi qua được nước, tờ giấy trắng, tấm vải tuyn mỏng, nhưng không đi qua được tấm kim loại, miếng gỗ, quyển sách - Kết luận: Một số vật mỏng hoặc trong suốt cho ánh sáng đi qua, một số vật có độ dày ngăn không cho ánh sáng đi qua gọi là vật chắn sáng. Hoạt động ngoài trời: * Thí nghiệm : Điện thoại cốc. - Mục đích: + Trẻ biết âm thanh có thể truyền theo dây đến tai người nghe. + Trẻ khám phá và thực hành cách làm điện thoại cốc. - Chuẩn bị: 2 cốc/li giấy hoặc vỏ hộp sữa chua, 1 đoạn dây, dụng cụ đục lỗ. - Tiến hành: Cho trẻ kể tên các đồ dùng đã chuẩn bị. Hỏi trẻ: “Làm cách nào để 2 người ở xa nhau có thể nói chuyện được với nhau mà không phải hét lên?”. Sau đó cho 2 trẻ nói chuyện với nhau bằng điện thoại cốc mà cô đã làm. Hỏi trẻ: “Tại sao có thể nghe thấy được bạn nói?” Cô giới thiệu điện thaoị cốc và hướng dẫn trẻ làm. + Cô đục cho trẻ 1 lỗ nhỏ ở dưới đáy mỗi cốc và dạy trẻ luồn sợ dây ua 2 đáy cốc, thắt nút đầu dây phía trong đáy cốc để dây không bị tuột. Như vậy, chiếc điện thoại cốc đã hoàn thành. + Mời 2 trẻ lên thử nghiệm chiếc điện thoại cốc,cho trẻ kể lại nội dung trẻ đã trao đổi qua điện thoại cốc. - Giải thích: Âm thanh người nói phát ra được cốc thu lại và truyền theo dây đến tai người nghe. Để âm thanh truyền rõ nhất qua điện thoại cốc thì dây phải để căng. * Hoạt động học: Tôi nghiên cứu, lựa chọn những đề tài mới lạ, thu hút trẻ và lấy trẻ làm trung tâm. Đồ dùng phong phú, dễ kiếm, có thể tái sử dụng các nguyên vật liệu, đủ cho trẻ trong lớp được hoạt động. Tôi luôn ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy, đổi mới phương pháp nhằm thu hút trẻ trong giờ học, không ngừng sáng tạo, đưa ra những câu hỏi mở, khơi gợi tư duy của trẻ, cho trẻ được nói lên hiểu biết của bản thân về sự 7/10 Một số kết quả đạt được trên trẻ: Đầu năm chưa áp dụng Sau khi áp dụng Đạt Chưa đạt Đạt Chưa đạt STT Các tiêu chí Tỷ Tỷ Số Tỷ lệ Số Số Tỷ lệ Số lệ lệ lượng (%) lượng lượng (%) lượng (%) (%) 1 Khả năng quan 25 64% 14 36% 35 90% 4 10% sát 2 Khả năng so sánh 20 51% 19 49% 30 77% 9 23% 3 Khả năng phân 15 38% 24 62% 30 77% 9 23% nhóm 4 Khả năng phán 10 26% 29 64% 30 77% 9 23% đoán 5 Khả năng suy 12 31% 27 69% 30 77% 9 23% luận 6 Thao tác thử 30 77% 9 23% 35 90% 9 23% nghiệm 7 Thao tác đo lường 25 64% 14 36% 35 90% 4 10% 8 Kĩ năng giao tiếp 10 26% 29 64% 30 77% 9 23% * Đối với giáo viên: - Xây dựng được ngân hàng nội dung khám phá khoa học rõ ràng, cụ thể. - Xây dựng được môi trường giáo dục khám phá khoa học lấy trẻ làm trung tâm. - Áp dụng tốt phương pháp dạy học tích cực vào hoạt động khám phá cho trẻ. * Đối với phụ huynh - Có sự thay đổi nhìn nhận về việc học và chơi của con mình, có nhiều giúp đỡ cho giáo viên trong việc tìm kiếm nguyên vật liệu làm đồ dùng, việc động viên trẻ kịp thời đã cho kết quả tốt hơn. - 97,5 % phụ huynh hiểu về tầm quan trọng của hoạt động khám phá đối với trẻ. Luôn ủng hộ các phong trào học tập, giao lưu, làm đồ dùng đồ chơi cũng như nguyên học liệu giúp trẻ tìm tòi khám phá. 9/10