Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp phát huy tính tích cực trong hoạt động định hướng không gian cho trẻ 5-6 tuổi trong trường mầm non

 BÁO CÁO KẾT QUẢ
 NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN
 1.Lời giới thiệu:
 Trẻ em là thế hệ tương lai của đất nước. Để đất nước giàu mạnh thì những 
chủ nhân tương lai phải được chuẩn bị một cách đầy đủ về thể chất, tâm lý, nhân 
cách và nhận thức.
 Trong các hoạt động giáo dục trẻ trong trường mầm non, hoạt động vui chơi 
là hoạt động chủ đạo, song hoạt động học tập có chủ định trong các giờ hoạt động 
chung đó là hoạt động cung cấp chủ yếu có hệ thống cần trang bị cho trẻ ngay từ 
khi còn nhỏ. 
 Giáo dục mầm non của chúng ta đang từng bước hoàn thiện mình hơn 
cả về nội dung và phương pháp. Trong mỗi một lĩnh vực điều có sự thay đổi 
để phù hợp hơn với tâm sinh lý của trẻ theo từng thời kì, theo từng bước phát 
triển của trẻ. Đối với lĩnh vực phát triển nhận thức, là lĩnh vực được chú trọng 
nhất trong giáo dục trẻ, đặc biệt với trẻ 5 tuổi. Trong lĩnh vực nhận thức trẻ 
được lĩnh hội về tri thức để hoàn thiện mình. Nhưng trong thực tế cho thấy 
rằng, giáo dục mầm non chưa chú trọng dạy trẻ định hướng về thời gian và 
không gian, hoạt động định hướng trong không gian tuy là một nội dung nhỏ 
trong việc cho trẻ mầm non làm quen với toán nhưng nó có vai trò quan trọng 
trong việc hình thành nhân cách của trẻ. Trong chương trình mới chú trọng 
dạy trẻ về số lượng, kích thước, hình dạng, còn riêng về thời gian và không 
gian thì đã được đề cập đến tuy nhiên chưa được quan tâm nhiều và đi sâu, 
trong kế hoạch có đưa nội dung dạy trẻ nhưng hình thức và phương pháp 
chưa được đổi mới, chưa có nhiều hoạt động đa dạng được đưa vào trong 
chương trình nên chưa thu hút được trẻ.
 Trong chương trình giáo dục mầm non mới hiện nay việc dạy trẻ làm quen 
với toán đóng vai trò trong việc cung cấp kiến thức ban đầu cho trẻ. Làm quen với 
toán ngay từ tuổi mầm non là việc hoàn toàn đúng đắn và cần thiết giúp trẻ tìm tòi, 
quan sát, so sánh, khám phá, phân loại... Xuất phát từ nhận thức của trẻ từ trực 
quan sinh động đến tư duy trừu tượng, từ tư duy trừu tượng quay trở về thực hiễn. 
Thông qua hoạt động làm quen với toán giúp trẻ nhận thức tốt về thế giới xung 
quanh, hình thành hệ thống hóa kiến thức một cách chính xác, khoa học, hình thành 
các biểu tượng ban đầu về toán như: Số lượng, kích thước, hình dạng, bên cạnh đó 
thì việc xác định vị trí trong không gian giúp trẻ xác định đúng các vị trí trên - 
dưới, trước - sau, phải - trái của bản than mình và của đối tượng khác trong không 
 1 7. Mô tả bản chất của sáng kiến:
 7.1. Nội dung của sáng kiến: 
 7.1.1. Cơ sở lí luận
 Mọi sự vật xung quanh chúng ta đều có vị trí, hình thức kết cấu, có độ dài 
ngắn, cao thấp khác nhau. Tất cả những cái đó được gọi là không gian và khi ta 
quan sát không gian mang tính chất ba chiều: Chiều dài, chiều rộng và chiều sâu. 
Mọi sự vật, hiện tượng và bản thân đứa trẻ đều tồn tại trong không 
gian và thời gian. Trong không gian có những vật thể cố định với những vị trí 
và thuộc tính nhất định như: Có phía trên, có phía dưới, có phía trái, có phía phải, 
có phía trước, có phía sau, có chỗ gần, có chỗ xa. 
 Như vậy không gian cũng là đối tượng của hoạt động tư duy và hoạt động 
thực tiễn của bản thân trẻ. Vì thế cần kịp thời phát triển khả năng định hướng trong 
không gian ở trẻ, tạo mọi điều kiện thuận lợi cho trẻ thực hiện có hiệu quả các hoạt 
động khác nhau trong cuộc sống sinh hoạt hàng ngày. Vì vậy vấn đề dạy trẻ định 
hướng trong không gian đã được các nhà khoa học trên thế giới cũng như Việt Nam 
quan tâm nghiên cứu. 
 Nhấn mạnh vai trò của định hướng trong không gian trong việc lĩnh hội tri 
thức, B.G. Ananhiep cũng khẳng định rằng: “Không có hình thức hoạt động nào 
của trẻ trong quá trình học tập mà trong đó sự định hướng trong không gian không 
là điều kiện quan trọng để lĩnh hội các tri thức cũng như hình thành và phát triển kĩ 
năng, kĩ xảo”. Các tác giả như: A.A.Liublinxkaia, V.X.Mukhina nghiên cứu đặc 
điểm phát triển sự định hướng trong không gian của trẻ em lứa tuổi mầm non. 
Các tác giả đã vạch ra những đặc điểm phát triển biểu tượng về các hướng 
không gian và sự định hướng không gian của trẻ ở các độ tuổi khác nhau. Họ 
khẳng định, ở giai đoạn đầu của lứa tuổi mẫu giáo trẻ định hướng được trong 
không gian trên cơ sở hệ thống cảm giác quy chiếu tức là trên chính cơ thể 
trẻ. Định hướng “trên chính mình” là nguồn gốc để trẻ nhỏ định hướng vị trí 
các vật khác so với trẻ. Dần dần trẻ biết sử dụng hệ toạ độ tự do với chuẩn là 
vật bất kì để định hướng trong không gian. Nhưng để định hướng “từ các vật” 
trẻ phải biết phân chia các hướng khác nhau (phía trên, phía dưới, phía trước, 
phía sau, phía phải, phía trái) của vật, sử dụng nó làm vật quy chiếu để định 
hướng vị trí của các vật khác trong không gian. 
 Tác giả A.M.Lêusia đã đi sâu nghiên cứu đặc điểm phát triển các biểu 
tượng về không gian và sự định hướng trong không gian của trẻ mẫu giáo. Bà 
cho rằng các biểu tượng không gian xuất hiện ở trẻ rất sớm và sự hình thành, 
 3 Để việc dạy trẻ định hướng trong không gian đạt hiệu quả cao, giáo 
viên cũng cần xác định các phương pháp, biện pháp dạy học sao cho phù hợp 
với trẻ, phù hợp với sự đa dạng của nội dung chương trình giáo dục mầm non. 
 - Trẻ 5-6 tuổi có thể hình dung không gian là một thể thống nhất.
 - Đã phân biệt được các vùng không gian khác nhau và các phần trong mỗi 
vùng đó, hiểu được tính tương đối khi định hướng trong không gian.
 - Trẻ thực hiện được định hướng trong không gian mà không phụ thuộc vào 
vị trí của bản thân, trẻ đã biết thay đổi vật chuyển trong quá trình định hướng. Trẻ 
xác định được mối quan hệ trong không gian giữa chúng khi chuẩn là các vật khác 
nhau và diễn đạt bằng lời các mói quan hệ đó.
 b) Lựa chọn nội dung phù hợp với khả năng 
 Đối với trẻ 5-6 tuổi xác định vị trí của đồ vật (phía trên, phía dưới, phía 
trước, phía sau, phía phỉa, phía trái) so với bản thân trẻ, với bạn khác, với một vật 
nào đó. Bên cạnh đó còn hướng dẫn trẻ định hướng di chuyển và định hướng trên 
mặt phẳng.
 Nội dung dạy trẻ MG 5-6 tuổi định hướng trong không gian. Trẻ mẫu giáo 
lớn 5-6 tuổi đã có khả năng xác định các hướng không gian cơ bản như phía trên – 
phía dưới, phía trước – phía sau, phía phải – phía trái của bản thân trẻ, không gian 
định hướng đã được mở rộng hơn. Tuy nhiên giáo viên cần tác động để tiếp tục 
phát triển cho trẻ khả năng xác định vị trí của những đối tượng xung quanh so với 
trẻ và vị trí của bản thân trẻ giữa những đối tượng xung quanh, mở rộng hơn nữa 
không gian định hướng cho trẻ. Trẻ 5 – 6 tuổi còn có khả năng xác định các hướng 
không gian cơ bản như phía trên – phía dưới, phía trước – phía sau của người khác. 
 Một mặt giáo viên cần phát triển hơn nữa khả năng này của trẻ, khác cần dạy 
trẻ xác định phía phải – phía trái của người khác dựa trên sự xác định tay phải và 
tay trái của người đó. Đến cuối lớp mẫu giáo lớn giáo viên cần chú ý dạy trẻ học 
cách xác định vị trí đồ vật so với đồ vật khác nhằm hình thành cho trẻ kĩ năng xác 
định và diễn đạt bằng lời nói mối quan hệ không gian giữa các vật. Điều đó có tác 
dụng giúp trẻ dễ dàng thực hiện sự định hướng trong không gian với việc sử dụng 
hệ toạ độ tự do với chuẩn là vật bất kì. 
 Trong thời gian trẻ học ở lớp mẫu giáo lớn, giáo viên cần tiếp tục phát 
triển cho trẻ kĩ năng định hướng trên mặt phẳng như: tờ giấy, tấm bảng, trang 
sách với việc xác định một cách chi tiết hơn các vị trí trên mặt phẳng như: 
góc trên bên phải, góc trên bên trái, góc dưới bên phải, góc dưới bên trái. Tiếp 
tục dạy trẻ định hướng và thay đổi hướng khi di chuyển. 
 5 Ngoài ra nhà trường được sở giáo dục đầu tư, xây dựng thêm hai dãy nhà 
lớp, học với diện tích rộng rãi thoáng mát ở cả khu trung tâm có 6 lớp và khu lẻ 
thôn Đình có 4 lớp đã đi vào sử dụng
 - Đối với đội ngũ giáo viên
 Nhà trường có tổng số 6 giáo viên 5 tuổi trong đó
 + Cao đẳng, đại học: 6/6 = 100 %
 Đội ngũ giáo viên trẻ tuổi, năng động nhiệt tình say mê yêu nghề mến trẻ, 
tích cực học hỏi nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ. Nhà trường tạo điều kiện 
thuận lợi cho giáo viên đi học nâng cao trình độ chuyên môn. Vào các dịp hè được 
tham gia học bồi dưỡng chuyên môn của Sở GD&ĐT, phòng giáo dục và đào tạo 
và của trường mở. Dự và dạy các hoạt động chuyên môn của phòng, chuyên đề của 
trường, dự giờ đồng nghiệp tạo điều kiện cho giáo viên được học tập nâng cao kiến 
thức chuyên môn nghiệp vụ. Bản thân đã được bồi dưỡng về các nội dung giáo dục 
cho trẻ đặc biệt là lĩnh vực phát triển nhận thức – cho trẻ làm quen với định hướng 
trong không gian nên đã cơ bản có kiến thức để giáo dục trẻ. 
 - Đối với phụ huynh
 Nhiều phụ huynh quan tâm đến việc tổ chức các hoạt động giáo dục phát 
triển nhận thức của cô và trẻ, chủ động phối hợp với giáo viên cùng giáo dục trẻ. 
Đã có nhiều phụ huynh nhiệt tình ủng hộ nguyên vật liệu để cô giáo cùng trẻ làm 
đồ dùng phục vụ cho các hoạt động trên lớp, chủ động trao đổi với cô giáo những 
nội dung cần dạy trẻ ở gia đình.
 - Đối với trẻ
 Trẻ được học cùng một độ tuổi, trẻ chăm chỉ đi học và biết vâng lời cô, 
ngoan ngoãn, chú ý học bài.
 b) Khó khăn
 Hoạt động định hướng trong không gian là một tiết học khó, đòi hỏi sự chính 
xác, khoa học đòi hỏi giáo viên phải nắm vững phương pháp môn học, linh hoạt 
sáng tạo khi tổ chức các hoạt động cho trẻ làm quen với Toán.
 Khi làm đồ dùng đồ chơi giáo viên phải tính toán đến kinh phí, nguyên vật 
liệu khó tìm, số lượng đồ dùng đồ chơi phục vụ cho tiết học còn ít, đơn sơ và giá 
thành cao.
 - Về cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ hoạt động giáo dục phát triển 
nhận thức nội dung định hướng trong không gian cho trẻ
 7 Biểu 1: Khảo sát đầu năm học trẻ trường MN Thanh Vân
 Số Xếp loại
 Tiêu chí
 trẻ Tốt % Khá % TB % Yếu %
Hứng thú tham gia các 
hoạt động định hướng 37 22,4 46 28 53 32,1 29 17,5
trong không gian
Nhận biết được phía 
phải, phía trái, phía 
trên, phía dưới, phía 165 41 24,7 54 32,8 56 34 14 8,5
trước, phía sau của bản 
thân
Nhận biết được phía 
phải, phía trái, phía 
trên, phía dưới, phía 33 20 51 31 47 28,4 34 20,6
trước phía sau của đối 
tượng khác
 Kết quả trên cho thấy tỉ lệ trẻ đạt khá tốt trong tiêu chí hứng thú tham gia 
hoạt động định hướng trong không gian của trẻ chưa cao chỉ chiếm 22,4%. Tiêu chí 
nhận biết được phía phải, phía trái, phía trên, phía dưới, phía trước, phía sau của 
bản thân tốt chỉ đạt có 24,7%, trong khi tiêu chí nhận biết được phía phải, phía trái, 
phía trên, phía dưới, phía trước phía sau của đối tượng khác lại quá thấp 20%. 
Trong khi đó tỷ lệ trẻ trung bình và trẻ yếu ở các tiêu chí lại chiếm tỷ lệ khá cao lên 
đến 20,6% trẻ yếu.
 Những năm trước tôi đã nghiên cứu một số biện pháp phát huy tính tích cực 
nhận thức cho trẻ 5-6 tuổi trong đó có nội dung định hướng trong không gian, tuy 
nhiên đề tài tôi làm rất rộng với nhiều nội dung, nội dung định hướng trong không 
gian cho trẻ chỉ là một nội dung rất nhỏ của đề tài. Nên trong quá trình thực hiện và 
áp dụng tại trường nội dung định hướng trong không gian và kết quả đạt được còn 
hạn chế. Do một số biện pháp đưa ra chủ yếu tập trung vào bồi dưỡng kiến thức, kĩ 
năng cho giáo viên 5 tuổi chưa chú ý nâng cao chất lượng hoạt động và chưa chú ý 
tới kết quả trên trẻ cũng như chưa phát huy được tính tích cực nhận thức từ hoạt 
động học định hướng trong không gian. 
 9