Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp hình thành và giáo dục tính tự lập cho trẻ 3-4 tuổi

 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
 MỘT SỐ BIỆN PHÁP HÌNH THÀNH VÀ GIÁO 
 DỤC TÍNH TỰ LẬP CHO TRẺ 3 – 4 TUỒI
 PHẦN I : ĐẶT VẤN ĐỀ 
 I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI 
 Giáo dục mầm non là bậc học đầu tiên trong hệ thống giáo dục và 
chịu trách nhiệm chăm sóc và giáo dục trẻ từ 0 – 6 tuổi. Đây cũng là giai 
đoạn đầu tiên đặt nền móng cho sự hình thành và phát triển toàn diện về 
mọi mặt cả thể chất lẫn tinh thần và là yếu tố đầu tiên hình thành nhân 
cách của một đứa trẻ. Nếu không làm tốt việc chăm sóc - giáo dục trẻ 
trong những năm đầu đời này, sẽ trở nên hết sức khó khăn, phức tạp.
 Chăm sóc giáo dục trẻ để trẻ phát triển một cách toàn diện về mọi 
mặt không có nghĩa là người lớn làm hết tất cả mọi việc cho trẻ từ việc 
nhỏ nhất như bố mẹ chăm bẵm con từng ly, từng tý từ vệ sinh cá nhân, 
mặc quần áo, thậm chí là bón cho con từng miếng một. Mà tất cả Giáo 
viên và trước hết là các bậc phụ huynh nên hưỡng dẫn và cho trẻ làm 
những việc đơn giản nhất. 
 Tính tự lập được hình thành rất sớm và là một biểu hiện tâm lí có 
ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình hình thành các phẩm chất nhân cách của 
trẻ. Một số dấu hiệu đáng tin cậy của bắt đầu sự hình thành tính tự lập, đó 
là nhu cầu tự khẳng định mình xuất hiện. Trẻ muốn tự làm một số công 
việc trong sinh hoạt hằng ngày. Giáo dục tính tự lập cho trẻ ngay từ khi 
còn bé không những tạo ra cho trẻ khả năng tự lập trong sinh hoạt hằng 
ngày mà còn là một trong những điều kiện quan trọng để hình thành sự tự 
tin, năng động, sáng tạo, làm cơ sở hình thành các kĩ năng sống sau này 
cho trẻ. 
 Kỹ năng tự phục vụ ở trẻ trong độ tuổi mẫu giáo nói chung và mẫu 
giáo bé nói riêng đều rất hạn chế, vì mỗi ngày trẻ đều được ba mẹ chăm 1. Đối tượng nghiên cứu: Các cháu lớp 3 - 4 tuổi Trường Mầm Non 
Ngô Thời Nhiệm 
 2. Phạm vi và kế hoạch nghiên cứu: 
 Địa điểm: Lớp mầm 3 : số lượng : 25 trẻ.
 PHẦN THỨ HAI: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
 Mục tiêu của chương trình giáo dục mầm non hiện nay đóng vai trò 
quan trọng trong việc nâng cao chất lượng chăm sóc giáo dục trẻ. Việc tổ 
chức các hoạt động giáo dục với quan điểm “Lấy trẻ làm trung tâm” nhằm 
phát huy tính tích cực, tính sáng tạo, khả năng, năng lực vốn có của trẻ về 
mặt tinh thần, nhờ khả năng đó trẻ có thể tự mình làm một số công việc 
mà không phải dựa dẫm, nhờ vả vào người khác.
 Tính tự lập, tự phục vụ là yếu tố để tạo nên điều đó ở mỗi cá nhân, 
là khả năng tin tưởng vào những đánh giá của bản thân, cũng như là tìm 
ra con đường đi cho mình mà không cần lúc nào cũng nhờ đến sự chỉ bảo 
hay tìm kiếm sự giúp đỡ từ người khác. Có được khả năng này là một điều 
tuyệt vời, bởi nó sẽ giúp cho mỗi người tự tin hơn, thu hút được sự chú ý 
của mọi người xung quanh, từ đó tạo tiền đề, để có cơ hội phát triển toàn 
diện.
 Tính tự lập là gì? Là một đức tính rất cần thiết cho trẻ, vì nhờ có 
tính tự lập mà trẻ có thể phát huy được những tiềm năng ẩn dấu, trẻ sẽ 
trưởng thành hơn và đặc biệt bố mẹ sẽ giảm bớt lo lắng hơn. Tuy nhiên 
tính tự lập không phải tự nhiên mà có được. Mà nó còn phụ thuộc vào cả 
quá trình rèn luyện trong một thời gian nhất định. 
 Tự phục vụ là gì? Là phương tiện không thể thiếu để giúp trẻ tăng 
năng lực hội nhập, tích cực, chủ động, sáng tạo, tự tin vững vàng trước 
 3 Biết tự đi lấy ca uống nước và cất ca đúng nơi quy 10 40% 15 60%
 định
 Biết tự lau mặt khi bẩn 3 12% 22 88%
 Biết tự lấy, cất đồ dùng đồ chơi đúng nơi quy định 6 24% 19 76%
 Biết tự rửa tay trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh và 6 24% 19 76%
 khi tay bẩn bằng xà phòng
 Biết tự đánh răng sau khi ăn 3 12% 22 88%
 Biết cởi, mặc quần áo 7 28% 18 72%
 Biết tự gấp – xếp quần áo 8 32% 17 68%
 Biết phụ giúp cô những công việc đơn giản 6 24% 19 76%
 Trẻ tự tin làm một số công việc 3 12% 22 88%
2 . Những biện pháp
 Nhằm đạt được những hiệu quả như mong muốn trong việc thực hiện 
đề tài của mình tôi đã đưa ra một số nội dung cần giải biện pháp như sau:
 - Đặt mục tiêu rèn luyện những kỹ năng cần thiết cho trẻ.
 - . Xây dựng kế hoạch giáo dục kỹ năng tự lập, tự phục vụ cho trẻ.
 - Giáo dục trẻ có tính tự lập ngay từ những ngày đầu đến lớp.
 - Rèn luyện tính tự lập cho trẻ thông qua một số hoạt động trong ngày 
ở lớp.
 - Công tác phối hợp với phụ huynh.
3. Giải quyết các biện pháp 
a. Đặt mục tiêu rèn luyện những kỹ năng cần thiết cho trẻ. 
 Rèn luyện kỹ năng sống cho trẻ là điều rất cần thiết. Việc hình thành 
các kỹ năng cơ bản trong học tập và sinh hoạt là yếu tố quyết định đến 
quá trình hình thành và phát triển nhân cách sau này của trẻ. Khi xảy ra 
vấn đề nào đó, nếu không được trang bị những kỹ năng cần thiết, trẻ sẽ 
không đủ kiến thức để xử lý các tình huống bất ngờ. Vì thế, rèn luyện 
những kỹ năng cần thiết, đặc biệt là kỹ năng tự lập, tự phục vụ sẽ giúp trẻ 
sớm có ý thức làm chủ bản thân, sống tích cực và hướng đến những điều 
lành mạnh cho chính mình cũng như xã hội.
 5 Việc xác định được những kỹ năng như trên đã giúp tôi định hướng 
được nhiệm vụ của mình trong công tác chăm sóc trẻ nói chung và việc 
thực hiện đề tài nghiên cứu nói riêng. Và nhờ xác định được những kỹ 
năng đó mà tôi đã rèn trẻ thông qua các hoạt động trong ngày. Tôi đã giúp 
trẻ hiểu được ý nghĩa của hành động, của công việc đó như thế nào, biết 
được việc nào nên làm và việc nào không nên làm, việc đó có ích lợi gì 
để từ đó giúp trẻ dần dần trở thành ý thức cần có trong cuộc sống hàng 
ngày.
 b . Xây dựng kế hoạch giáo dục kỹ năng tự lập, tự phục vụ cho 
trẻ.
 Để việc giáo dục kỹ năng tự lập cho trẻ đạt được kết quả cao, ngay 
từ đầu năm học tôi đã lên kế hoạch cụ thể, rõ ràng từng tháng xuyên xuốt 
từ những kĩ năng dễ tới những kỹ năng khó như sau:
 Kế hoạch giáo dục kĩ năng tự lập, tự phục vụ cho trẻ lớp mẫu giáo 
bé:
 Tháng Kĩ năng
 Tháng 9 - Biết lấy và cất đồ dùng cá nhân khi đến lớp và ra 
 về.
 - Biết đi và tháo giầy, dép.
 Tháng 10 - Biết tự đi vệ sinh khi có nhu cầu
 - Biết bỏ rác đúng nơi quy định
 Tháng 11 - Biết tự cầm thìa xúc ăn mà không cần cô nhắc.
 - Biết tự đi lấy nước uống và cất cốc đúng nơi quy 
 định.
 Tháng 12 - Biết tự lau mặt khi bẩn 
 - Biết cất, xếp đồ dùng, đồ chơi đúng nơi quy định.
 7 + Ngay từ đầu năm học, trẻ Mẫu Giáo Bé vừa ở lớp nhà trẻ chuyển lên 
và trẻ còn bỡ ngỡ với những việc làm tự phục vụ bản thân mình, vì ở nhà 
trẻ các bé đều được ba mẹ, cô giáo làm và chăm sóc các bé từ những việc 
làm nhỏ nhất . Do đó ngay từ khi các bé quen cô, quen bạn thì tôi bắt đầu 
với công việc là dạy và tập cho bé tự phục vụ bản thân mình từ những việc 
làm nhỏ nhất .
- Kỹ năng tự phục vụ bản thân: tự đi dép, tự cất dép, lấy và cất đồ dùng 
cá nhân của mình khi đến lớp và khi ra về. Tự cởi và mặc quần áo; tự xúc 
ăn; tự đi lên xuống cầu thang; tự lấy và cất gối
 Ví dụ: 
 Từ đầu năm học một số trẻ như bạn Khang, Yến Nhi, Thiện 
Nhân,..đến lớp thì để dép ngay cửa ra vào, cặp thì để ba mẹ cất dùm 
không biết tự làm, tôi phải hướng dẫn trẻ tự làm bằng cách trò chuyện và 
dạy trẻ: tôi hỏi trẻ khi đến lớp con thấy các bạn để dép và cặp ở đâu? Con 
thấy bạn làm có giỏi không? Sao con không tự làm giống bạn? Và tôi bắt 
đầu hướng dẫn trẻ tự để dép lên kệ, sau đó mang cặp cất vào tủ đồ dùng 
cá nhân của mình . Khi trẻ tự làm tôi khen trẻ và nhắc trẻ lần sau nhớ làm 
đúng như vậy. Và những ngày tiếp theo tôi để ý theo dõi xem trẻ có làm 
đúng không, nếu trẻ quên tôi nhắc trẻ và trong thời gian 1- 2 tuần trẻ bắt 
đầu quen và có ý thức cất đồ đúng nơi và trẻ cũng nhắc nhở khi có bạn 
làm sai. 
 9 ( Hình ảnh bé tự mặc quần áo )
11 ( Hình Ảnh bé tự xúc ăn)
 - Kỹ năng giữ gìn vệ sinh: 
 + Ở lứa tuổi mầm non thì trẻ 3 tuổi dù là nhỏ tuổi nhưng trẻ cũng 
đã dần biết được giữ vệ sinh cho bản thân mình luôn được sạch sẽ. 
Vì vậy Trước giờ ăn tôi hướng dẫn trẻ rửa tay bằng xà phòng, khi 
ăn tôi nhắc các cháu tự múc ăn, khi ăn xong tôi hướng dẫn trẻ rửa 
tay, rửa mặt và đánh răng, tự rót nước uống. Tôi hướng dẫn cháu rửa 
tay khi tay bị bẩn, đi vệ sinh đúng nơi quy định, gạt nước sau khi đi 
vệ sinh, bỏ rác đúng nơi quy định.
 Ví dụ : Ở lớp khi ra ngoài trời chơi hay trong lúc đi vệ sinh.. 
mà bị ướt quần một chút, hay mồ hôi ra bẩn hết quần áo thì các bé 
đều biết gọi và nhờ sự trợ giúp của cô. “ Cô ơi , quần áo con ướt rồi, 
con thay đồ nha cô ”. Điều này cũng đã thể hiện rõ và có ý thức của 
trẻ về giữ gìn vệ sinh sạch sẽ cho bản chính bản thân . 
 Ở trẻ nhỏ luôn tìm tòi và khám phá những điều mới lạ. Hàng 
 ngày trẻ được học tập và chơi rất nhiều loại đồ dùng, đồ chơi hay 
 sau khi đi vệ sinh thì thường có rất nhiều vi khuẩn bám vào đôi 
 tay và chân của trẻ rất nhiều. Điều đó làm cho trẻ rất dễ bị nhiễm 
 bệnh và lây lan bệnh rất nhanh. Chính vì vậy mà tôi thường xuyên 
 dạy và cho trẻ rửa tay, chân trước khi ăn, sau khi chơi và sau khi 
 13 d. Rèn luyện tính tự lập cho trẻ thông qua một số hoạt động trong ngày ở 
lớp.
 Để giúp trẻ thực hiện được các thói quen tự phục vụ một cách phấn 
khởi và nhớ lâu tôi đã kết hợp lồng ghép những bài thơ, bài hát có ý nghĩa 
giáo dục giữ gìn vệ sinh để trẻ dễ dàng thực hiện các kỹ năng đó.
 ● VD: Trước giờ ăn tôi cho trẻ hát các bài hát hoặc đọc một số bài 
thơ: Rửa tay, rửa mặt, giờ ăn , giờ ngủ, giờ chơi
 Rửa tay Rửa mặt
 Miếng xà phòng nho nhỏ Bàn tay nhỏ nhắn
 Em xát lên bàn tay Bé cầm chiếc khăn
 Nước máy đây trong vắt Rửa một bên mặt
 Em rửa đôi bàn tay Rồi đến bên kia
 Khăn mặt đây thơm phức Gấp chiếc khăn lại
 Em lau khô bàn tay Lau đến mũi miệng
 Đôi bàn tay be bé Khuôn mặt của bé
 Nay rửa sạch xinh xinh Xinh xinh lạ kì
 Tất cả lớp chúng mình Là nhờ bé đấy
 Cùng giơ tay vỗ vỗ. Chăm chỉ rửa mặt
 15 
( Hình ảnh trẻ nhặt lá vàng rơi trong sân trường giúp các cô lao công )
 Khi trẻ có nguyện vọng tự lập, mong muốn được làm việc có khi còn 
tỏ ra bướng bỉnh. Những lúc đó tôi rất thông cảm và hiểu được “bướng 
bỉnh” ở lứa tuổi này và không kìm hãm ý muốn tự lập của trẻ. Khi trẻ thực 
hiện công việc đó mất rất nhiều thời gian, không theo mong muốn của tôi, 
đôi khi còn bừa bãi thậm chí còn hỏng việc. Song tôi vẫn luôn tạo điều kiện 
để trẻ tự làm, tự trải nghiệm công việc.
 VD: Như lớp tôi có một số trẻ rất thích giúp cô chia thìa vào khay và 
đặt vào các bàn, nhưng loay hoay mãi không biết chia như thế nào, có khi 
còn chia thiếu, rồi làm rơi hết thìa xuống sàn. Mỗi lần như vậy tôi không 
tỏ ra khó chịu mà nhẹ nhàng đến bên trẻ dẫn trẻ vào từng bàn làm mẫu 
cách đếm bạn trong bàn và chia thìa tương ứng với số bạn trong bàn đó, 
sau đó tôi cho trẻ chia tiếp các bàn tiếp theo. Sau mỗi lần được tôi hướng 
dẫn động viên trẻ của tôi giờ làm rất thành thạo và trẻ nào cũng muốn 
được giúp cô.
 17 trẻ ở lứa tuổi này, đồ vật không phải là thứ để trẻ nghịch như trước đây 
mà bây giờ qua chơi với đồ vật, đồ chơi giúp trẻ khám phá chức năng và 
phương thức sử dụng tương ứng (như cái thìa dùng để xúc cơm ăn và có 
cách cầm thìa nhất định) Chính vì vậy tôi rất chú trọng việc tạo điều 
kiện cho trẻ được chơi với đồ vật, đồ chơi và chơi với bạn bè. 
Ngoài ra trong quá trình chơi với đồ vật trẻ còn bắt chước thao tác của 
người lớn. Trò chơi phân vai chính là một hoạt động phản ánh thực cuộc 
sống xã hội thu nhỏ. Khi tham gia chơi thì trẻ được đứng ở vị trí chủ thể 
của hành động chơi, trẻ có thể được tự mình quyết định làm lấy những gì 
mà mình thích chứ không phải là những gì người khác ép buộc. Vì vậy, 
trong khi chơi xuất hiện ở trẻ sự tích cực tự nguyện. Hoạt động vui chơi 
đối với trẻ là hoạt động để rèn luyện các chức năng tâm lý, sinh lý. Chơi 
là để phát triển các mặt thể chất và tinh thấn. Chơi là để học hỏi làm người 
là để phát triển nhân cách một cách toàn diện. Với những ý nghĩ to lớn đó, 
có thể khẳng định rằng: Chơi cũng lá cách để rèn luyện và phát huy khả 
năng tự lập. Hơn bất cứ hoạt động nào, trong trò chơi, trẻ được thể hiện 
khả năng tự lập của mình. Trẻ luôn luôn mong muốn mình được tự giải 
quyết lấy mọi tình huống, chúng có xu hướng tự hoạt động mà không cần 
sự giúp đỡ của ai. Trẻ có thể tự tiến hành trò chơi và chơi một cách vui 
vẻ, hăng say, thích thú.
VD: Trong hoạt động góc có rất nhiều góc chơi, trong mỗi góc lại có 
nhiều nhóm chơi nhỏ. Khi cô giới thiệu các góc chơi, nhiệm vụ của từng 
vai chơi, trẻ bắt đầu tự chọn hoạt động của mình. Có trẻ chọn góc phân 
vai, có trẻ chọn góc xây dựngLần đầu tiên cháu được đóng làm chú 
công nhân, được đóng vai bố, mẹ, vai y tá, bác sĩ,Làm chú công nhân 
phải xây nhà, xây hàng rào và xây nhiều công trình khác. Khi đó trẻ sẽ 
nghĩ ra cách làm cho đẹp, cho nhanh. Được đóng vai bố, mẹ trẻ sẽ tự làm 
công việc của bố là đi làm hoặc là làm công nhân hoặc là một nông dân 
chăm sóc cây trong vườn hoặc đưa trẻ đi học, đi chơi công viên làm mẹ 
là biết bế em, cho bé ăn, quét dọn nhà cửa,nấu cơm Làm y tá, bác sĩ trẻ 
sẽ khám bệnh, kê đơn thuốc, tiêm thuốc Khi trẻ hoạt động cô giáo tạo 
 19